Schijnreferenda in bezet Oekraïne voorbij, hoe nu verder?

• Chiem Balduk

  Redacteur online

De schijnreferenda in de door Rusland bezette delen van Oekraïne zitten erop. De afgelopen week werden in de regio's Cherson, Zaporizja, Donetsk en Loegansk onder dwang stemmen verzameld voor aansluiting bij Rusland. Volgens Russische staatsmedia blijkt uit de eerste tellingen dat zo'n 97 procent van de 'kiezers' voor annexatie is.

Vandaag is naar verwachting de officiële bekendmaking van dat resultaat. De uitslag stond vooraf al vast: de bezette gebieden moesten in overgrote meerderheid 'kiezen' voor aansluiting bij Rusland. Hoe gaat het nu verder?

Hoe zijn de 'referenda' verlopen?

De lijst met onregelmatigheden is lang. Allereerst is de stembusgang onwettig, omdat Rusland geen referendum mag organiseren op het grondgebied van een ander land. Daarnaast konden burgers niet op een vrije manier stemmen: gewapende 'kiescommissies' trokken langs de deuren om stemmen op te halen. Van een stemgeheim was geen sprake, doordat kiezers in het bijzijn van ambtenaren het ja-vakje moesten inkleuren.

Ook mochten Russische militairen en staatsburgers in de bezette gebieden meestemmen. Tot slot was er geen enkele onafhankelijk toezicht op de 'stembusgang'. Er waren waarnemers geregeld uit Rusland, en zelfs uit EU-landen, maar die voldeden niet aan de standaarden voor onafhankelijke waarnemers die gebruikelijk zijn bij verkiezingen in Europa.

Het gaat om deze gebieden:

Volgens de bezettingsbesturen zijn de referenda rechtsgeldig omdat de kiesdrempel van 50 procent is gehaald. Ook dat kan niet waar zijn. In de regio's Cherson en Zaporizja is naar schatting twee derde van de bevolking gevlucht.

Hoe gaat het nu verder?

De verwachting is dat Rusland de gebieden binnen enkele dagen zal annexeren. In 2014 gebeurde dat met de Krim enkele dagen na het referendum. De vrees bestaat dat Rusland met nog zwaardere wapens nog meer vernietigingen zal aanrichten dan voorheen of de regio's zal uitrusten met kernwapens, omdat ieder Oekraïens offensief op de geannexeerde gebieden zal worden beschouwd als directe aanval op Rusland.

Komende vrijdag zal Poetin de beide kamers van het Russische parlement toespreken. Naar verwachting zal hij dan de Doemaleden aanbevelen vóór toetreding van de bezette gebieden te stemmen. Op dinsdag 4 oktober bespreekt het hogerhuis de toetreding. Daarna kan de annexatie een feit zijn.

Volgens de Russische krant Vedomosti zullen de vier geannexeerde regio's samen met de Krim een nieuw Russisch district vormen. Er zou al een Kremlingezant zijn aangesteld om het gebied te leiden: Dmitri Rogozin. Deze voormalige vicepremier leidde tot juli het Russische ruimteagentschap Roskosmos. In die rol dreigde hij onder meer ruimtestation ISS te laten neerstorten.

Wat betekent annexatie voor de bevolking in de bezette gebieden?

De Russische bezetters hebben de afgelopen maanden hard gewerkt aan het 'russificeren' van de regio. Er werden Russische paspoorten uitgedeeld, Russische schoolboeken bezorgd, Russische leraren aangesteld, de roebel werd ingevoerd, het internet werd gerussificeerd en Oekraïense symbolen werden uitgewist. Dat proces zal verder gaan, ondanks weerstand van de lokale bevolking.

Ook tijdens het 'referendum' werd geprotesteerd in Cherson, getuige deze posters:

De kans bestaat dat de mannelijke bevolking gemobiliseerd wordt om te vechten. Daarover is nog weinig duidelijk, maar de vrees onder mannen in de regio's is dat ze als kanonnenvoer ingezet worden tegen hun eigen land. Bewoners zeggen dat volwassen mannen de bezette gebieden nauwelijks meer kunnen verlaten. Alleen de route via de Krim zou nog open zijn.

Hoe zal Oekraïne reageren op annexatie?

De Oekraïense regering erkent de schijnreferenda uiteraard niet en zegt zich niet te laten afschrikken door illegale Russische annexatie. Daarbij wordt voortdurend benadrukt dat er geen sprake is van een legitiem referendum en de wereld niet mag wennen aan de nieuwe situatie, zoals rond de Krim is gebeurd.

Welke landen zullen de annexatie wel steunen?

Een groot deel van de wereld zal de annexatie veroordelen en een ander groot deel zal zich onthouden van een oordeel. Alleen een aantal geïsoleerde landen die sterk leunen op Moskou zullen mogelijk de aansluiting erkennen, zoals Cuba, Venezuela, Syrië en Noord-Korea, en niet-erkende zelfverklaarde landen als de Georgische regio Abchazië.

De Ruslandvriendelijke landen Kazachstan en Servië hebben al aangegeven de referenda niet te erkennen. Vanuit Belarus is nog geen duidelijkheid gegeven over de positie ten opzichte van het referendum. Dictator Loekasjenko erkende vorig jaar pas de Russische annexatie van de Krim.

In de stad Donetsk, sinds 2014 in handen van pro-Russische separatisten, kon gestemd worden. Dit zeiden mensen die kwamen opdagen: