Europese Commissie wil grens sluiten voor producten gemaakt met dwangarbeid

• Aïda Brands

  redacteur Brussel

T-shirts, chocola en allerlei andere producten die zijn gemaakt door dwangarbeiders komen straks de EU niet meer binnen. Tenminste, als het aan de Europese Commissie ligt: die presenteerde vanmiddag een wetsvoorstel dat moet voorkomen dat bedrijven die het niet zo nauw nemen met mensenrechten geld verdienen via Europese ondernemingen en consumenten.

Naar schatting zijn er wereldwijd meer dan 27 miljoen dwangarbeiders die onder erbarmelijke en onveilige omstandigheden moeten werken.

De bedoeling is dat overheden straks gaan vaststellen of een product, of een onderdeel daarvan, onder dwang is geproduceerd. Ze zullen zich daarbij onder andere baseren op informatie van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO). Ook kunnen overheidsinstanties zelf inspecties uitvoeren bij bedrijven binnen en buiten de EU. Het is uiteindelijk aan de douane om producten die met dwangarbeid zijn gemaakt in te nemen en van de markt te halen.

Regeldruk voor bedrijven?

Hoewel er binnen de EU consensus zal zijn over de noodzaak om dwangarbeid aan te pakken, zal er nog veel discussie volgen over de manier waarop dat moet gebeuren. De vrees bestaat dat er te veel regeldruk ontstaat voor bedrijven.

De Commissie legt een deel van de verantwoordelijkheid bij fabrieken, producenten en importeurs die straks moeten voorkomen dat er bij het maken of verkopen van hun producten gebruik is gemaakt van dwangarbeid. Hierbij wordt wel rekening gehouden met hoe groot een bedrijf is. Voor mkb'ers zal het bijvoorbeeld relatief duur en lastig zijn om de hele productielijn na te gaan. Wat het voorstel precies voor hen zal betekenen, is nog niet duidelijk.

Niet zoals de Verenigde Staten

Het Europese wetsvoorstel heeft betrekking op alle producten vanuit de hele wereld. De Verenigde Staten introduceerden vorig jaar een soortgelijk importverbod, maar dan alleen voor producten uit de Chinese provincie Xinjiang. Daar worden veel producten onder dwang gemaakt door Oeigoeren.

De Commissie heeft niet gekozen voor eenzelfde soort verbod. Juridisch gezien is het lastig te bewijzen dat alle producten uit Xinjiang door dwangarbeiders zijn gemaakt. Bovendien worden producten uit andere landen, waar mogelijk ook sprake is van dwangarbeid, niet tegengehouden door de VS. Toch is de verwachting dat het Europese importverbod tot reacties zal leiden in China.

'Welkom signaal'

Namens het Europees Parlement deed Lara Wolters van de PvdA deze zomer al een voorstel om dwangarbeid aan te pakken. "Het had van mij wel een onsje meer mogen zijn, maar voor nu is het voorstel een welkom signaal dat de tijd van alles aan 'de markt' overlaten voorbij is."

Nu ligt de verantwoordelijkheid om aan te tonen dat dwangarbeid heeft plaatsgevonden bij de overheid. Volgens Wolters zou het beter zijn als bedrijven zelf moeten aantonen dat hun producten niet onder dwang zijn gefabriceerd.

VNO-NCW steunt de "inzet" van de Europese Commissie, maar heeft ook wel stevige zorgen. De werkgeversorganisatie wijst onder meer op de gevolgen voor kleinere bedrijven en stelt dat de verplichtingen voor hen wel uitvoerbaar moeten zijn. "Dat is met het huidige voorstel niet het geval, bijvoorbeeld door te korte tijdslimieten."

Het voorstel van de commissie moet eerst nog door de EU-landen en het Europees Parlement worden goedgekeurd. Gemiddeld genomen duurt het zo'n twee jaar voordat zo'n wetsvoorstel erdoorheen is.