Europa verplaatst megawinsten energieproducenten naar consument

• Rob Koster

  Economieverslaggever

De Europese Commissie ziet zich genoodzaakt om in te grijpen op de energiemarkt. Commissievoorzitter Von der Leyen wil de winst beperken van elektriciteitsproducenten die niet te maken hebben met de hoge gasprijs, en dat geld moet terugvloeien naar burgers en bedrijven die te maken hebben met hoge energieprijzen. De maatregel treft met name producenten van duurzame elektriciteit uit zonne- en windenenergie en producenten van kernenergie.

De ingreep komt omdat de heftige prijsschommelingen van dit moment alleen te verklaren zijn door de "opzettelijke poging van Rusland om energie te gebruiken als politiek wapen", schrijft de Europese Commissie in een concepttekst voor nieuwe regels om de gas- en elektriciteitsprijzen in Europa omlaag te brengen.

Producenten van duurzame elektriciteit en kernenergie krijgen voortaan niet meer dan 180 euro per megawattuur, nu is dat meer dan het dubbele. Producenten van olie en gas, zoals Shell en BP, krijgen te maken met een forse extra winstbelasting van 33 procent die in december zou moeten ingaan, bevestigen goed ingevoerde bronnen in Brussel. Verder moet het elektriciteitsgebruik in de hele Europese Unie terug met 10 procent en moet het piekgebruik terug met 5 procent.

Energiekosten fors omlaag brengen

Al deze maatregelen moeten de kosten voor energie van huishoudens en bedrijven fors omlaag brengen. Iets wat vandaag al leek te gebeuren met de aankondiging van de maatregelen. De gasprijs is fors gedaald en de Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs verwacht een verdere daling.

"De dramatische prijsstijging van elektriciteit verhoogt de druk op huishoudens en bedrijven. Kwetsbare consumenten worden het hardst getroffen. Dat gebeurt al sinds afgelopen winter, maar raakt nu ook middeninkomens en bedrijven die hun rekening niet meer kunnen betalen," schrijft de commissie.

Morgen presenteert commissievoorzitter Ursula von der Leyen de plannen in de jaarlijkse 'State of the Union', een toespraak in het Europees Parlement.

'Day ahead-markt'

De hoge energieprijs wordt met name betaald op de zogenoemde 'day ahead-markt', de markt waar energiebedrijven en handelaren de prijs bepalen voor de elektriciteit van morgen. Zon, wind, waterkracht, kernenergie, gas, kolen: alle bronnen van elektriciteitsproductie komen hier bij elkaar. Het laatste stukje is vaak gas, want de productie laat zich daarmee het makkelijkst regelen.

De stroomprijs wordt daarom vooral bepaald door de gasprijs, ook al is dat maar voor 14 procent de bron van elektriciteit in Europa. Producenten van duurzame elektriciteit maken nu winsten waar ze nooit rekening mee hebben gehouden.

De prijs van elektriciteit was twee jaar geleden nog 30 euro per megawattuur, nu schommelt die tussen de 400 en 800 euro:

De plannen beperken zich volgens de commissie tot de day ahead-markt, maar de producenten van duurzame energie vrezen de gevolgen. "Er zijn tientallen soorten energiecontracten, daar kan je niet zo maar met de botte bijl op inslaan en hopen dat je raakt slaat," zegt Olof van der Gaag, voorzitter van de vereniging van duurzame energieproducenten NVDE.

"Brussel onderschat de complexiteit van de elektriciteitsmarkt, er zijn producenten die lange termijncontracten hebben afgesloten tegen lage prijzen met bedrijven die de elektriciteit doorverkopen en dan komt de winst bij die bedrijven terecht."

Praktijk weerbarstig

Het wordt volgens energiedeskundige Martien Visser, lector aan de Hanzehogeschool in Groningen, niet eenvoudig om al die contracten uit elkaar te houden. Het uitgangspunt van de commissie is goed, denkt hij, maar de praktijk weerbarstig: "Het is van belang dat alleen de daadwerkelijke behaalde overwinsten worden afgeroomd. Dat is eerlijk, maar vergt wel dat de overheid of accountants in de details van de boekhouding moeten kruipen."

De directeur van de belangenvereniging van producenten van elektriciteit uit zonne-energie ziet dezelfde bezwaren, maar is toch blij. "Er moet iets gebeuren om de hoge prijzen voor consumenten omlaag te brengen, maar het gevaar dat je de oorspronkelijke producent belast, terwijl de winst ergens ander belandt, heb je met dit voorstel niet getackeld," zegt Wijnand van Hooff, directeur van Holland Solar.

Extra winstbelasting

De hoge gas- en elektriciteitsprijzen worden in eerste instantie veroorzaakt door de verminderde toelevering van Russisch gas. Vanwege het tekort aan gas dat dit veroorzaakt boeken de producenten van olie en gas in Europa recordwinsten.

Shell maakte maar liefst 18 miljard dollar winst in het tweede kwartaal, nadat in het eerste kwartaal al een winst van 7,1 miljard was genoteerd. Andere oliemaatschappijen in Europa maakten vergelijkbare winstsprongen.

Vandaar dat de Europese Commissie de olie- en gasproducenten vanaf december daarom een extra winstbelasting opleggen van 33 procent. Het geld dat dit oplevert vloeit net als de afgeroomde winst van duurzame elektriciteitsbedrijven terug naar huishoudens en bedrijven.

Shell wacht met een formele reactie op de belastingverhoging tot ze meer details heeft van de Europese Commissie maar "ondersteunt de noodzaak voor tijdelijke noodmaatregelen om de energieprijscrisis voor huishoudens en bedrijven te verlichten", aldus een woordvoerder van Shell.

'1250 euro per huishouden'

De maatregelen die morgen door commissievoorzitter Von der Leyen worden gepresenteerd moeten nog worden goedgekeurd door de lidstaten van de Europese unie. Het kan tot 117 miljard euro opleveren, volgens bronnen.

Als dat geld wordt teruggegeven aan huishoudens en bedrijven betekent dat volgens een snelle rekensom van energiedeskundige Martien Visser dat dit tot zo'n 1250 euro per huishouden in Europa kan opleveren. De commissie gaat ervan uit dat de noodmaatregelen voor een jaar gaan gelden.