In hoeverre hebben de verliezen op het slagveld gevolgen voor Poetin?

Oekraïense strijdkrachten winnen flink terrein in het noordoosten. Rusland is op verschillende plekken teruggedreven tot de grens. Voor president Poetin is deze kentering in de oorlog slecht nieuws. Ook in eigen land sijpelen deze berichten door.

Poetin heeft in eigen land al 20 jaar het imago van een winnaar, iemand die zijn doelen bereikt. Nu lukt het Oekraïne met westerse wapens en Amerikaanse inlichtingen om Rusland terug te dringen aan het oostfront. Maar in het Kremlin is nog geen paniek waar te nemen, in elk geval niet openlijk. Oekraïne heeft terrein kunnen winnen door een 'hergroepering' van Russische troepen, luidt de officiële boodschap.

Als je op de peilingen afgaat, lijkt het of de steun voor Poetin en zijn 'speciale militaire operatie' in Oekraïne onverminderd hoog is. Maar die peilingen zijn notoir onbetrouwbaar en de afgelopen dagen komen ook andere geluiden uit Rusland. Tientallen gemeentelijke afgevaardigden in Moskou en Sint-Petersburg eisen dat Poetin aftreedt. Ook werd in een praatprogramma op de Russische tv felle kritiek geuit.

Openlijk werden er vraagtekens gezet bij het optreden van de president:

"Je ziet dat mensen die al langer oppositie voeren nu ruimte voelen om zich te uiten", zegt Rusland- en Oost-Europakenner van Instituut Clingendael Bob Deen. "Maar ze vertegenwoordigen een hele kleine minderheid." Ook zijn het geen machtige figuren.

Poetin lijkt nog onaantastbaar. Wanneer kan dat veranderen? Ruslandkenner Hubert Smeets noemde gisteren in Nieuwsuur drie zaken die Poetin in de problemen kunnen brengen: aanhoudend succes bij de offensieve acties van Oekraïne; als hij zich gedwongen voelt om over te gaan tot totale mobilisatie; en als de economische onttakeling van Rusland doorzet.

"Als Donetsk of Cherson onder vuur komen te liggen of bevrijd worden is er echt een symbolisch keerpunt bereikt", zei Smeets. Mobilisatie is nu niet aan de orde, maar daar wordt wel regelmatig toe opgeroepen. Voor Poetin zou deze stap een flink risico zijn. Hij haalt de oorlog daarmee naar Moskou.

Oorlog naar Moskou

"Nu gebruiken ze kansarme jongeren uit de Kaukasus of ver in Siberië als kanonnenvoer. Maar mobilisatie betekent dat kinderen van Moskovieten opgeroepen worden", zegt Smeets. "Dan komt het heel dichtbij voor de elite en middenklasse in Moskou."

Wat betreft de economie: de sancties en de prijs van de oorlog drukken op de begroting. "Dat maakt het economisch heel zwaar voor Poetin om deze oorlog voort te zetten." De economie zou kunnen instorten.

Maar dit zijn scenario's, die Poetin nog niet raken. "Persoonlijk wordt hij nauwelijks aangesproken", zegt Deen. Mocht dat in de toekomst wel gebeuren, dan is de vraag hoe hij zich hieruit redt. De weg die Poetin op 24 februari is ingeslagen loopt dood, zeggen deskundigen. Een uitweg is niet voorhanden.

Het nieuws over de verdrijving van de Russen rond Charkov stemt vluchtelingen in Deventer voor het eerst in tijden optimistisch:

Volgens Deen is het nu voor de Russische president zaak om de verdediging op orde te brengen rond Donetsk en in het Zuiden. Onder anderen minister van Buitenlandse Zaken Lavrov stelde voor te gaan onderhandelen, maar Oekraïne heeft hier nu geen belang bij.

Een laatste, en gevreesde, uitweg is escalatie. Door mobilisatie, door verdere vergeldingsaanvallen op Oekraïne zoals gebeurde met een aantal energiecentrales, of in het uiterste geval de inzet van een kernwapen. Maar volgens Deen is dat laatste nu niet waarschijnlijk. "Kernwapens dienen ook in de Russische militaire doctrine vooral ter afschrikking. Dat zou aan de orde kunnen komen als Rusland 'existentieel bedreigd' wordt, wat ook in de officiële Russische retoriek niet het geval is; de nederlagen worden juist gebagatelliseerd."

Experts verwachten dat de tegenslag voor Rusland voorlopig geen grote verandering teweeg zal brengen in het Kremlin. Het Amerikaanse Institute for the Study of War (ISW) voorspelde gisteren dat de oorlog nog zeker tot volgend jaar zal duren. "Maar er gebeurt van alles, ook in het Kremlin", zegt Deen. "Door het zelfs voor Oekraïne onverwacht grote succes van dit tegenoffensief is het verloop van de oorlog nog onvoorspelbaarder geworden."