Onderzoeksraad: informatie over fataal mortierongeval Mali achtergehouden
Het ministerie van Defensie, de Koninklijke Marechaussee en het Openbaar Ministerie wisten dat er niet met zorg met de munitie omgegaan is en dat dat de oorzaak was van het fatale mortierongeluk in Mali in 2016. Toch werd dit niet naar buiten gebracht. In plaats daarvan hielden de instanties vast aan de uitkomsten van eigen onderzoek, ook toen bleek dat die hoogstwaarschijnlijk onbetrouwbaar waren. Dat concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV).
De OVV publiceerde in 2017 een kritisch rapport, waaruit bleek dat Defensie "ernstig tekort was geschoten". De veiligheid van de mortiergranaten en de gezondheidszorg voldeden niet. De OVV concludeerde dat het ontstekingsmechanisme van de mortiergranaat instabiel was en dat dat door de opslag kwam. Door vocht en de warmte werden de mortiergranaten schokgevoelig en explosief, waardoor de voortijdige ontploffing kon gebeuren.
De OVV was een onderzoek gestart na het ongeluk in Mali op 6 juli 2016. Tijdens een oefening met een 60-millimetermortier ontplofte een granaat. Twee militairen kwamen om het leven en een derde raakte zwaargewond.
Fabricagefout
Naar aanleiding van het onderzoek, dat in 2017 afgerond werd, en de politieke nasleep stapten toenmalig minister Hennis van Defensie en Commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp, op. Hennis erkende dat er fouten zijn gemaakt bij de aanschaf, opslag en het gebruik van de aangeschafte mortiergranaten.
Na het ongeval kwamen Defensie en de Koninklijke Marechaussee (Kmar) met eigen onderzoeken naar het ongeval. Zij plaatsten toen vraagtekens bij de conclusies van de OVV. Volgens Defensie was een fabricagefout de oorzaak van het ongeval. Door deze fout zou de granaat op scherp hebben gestaan.
Niet gedeeld
Omdat de feitenonderzoeken van de marechaussee en de Onderzoeksraad niet eensluidend zijn over de oorzaak van het ongeval, besloot het Openbaar Ministerie begin vorig jaar geen medewerkers van Defensie strafrechtelijk te vervolgen. Dat is opmerkelijk.
Het OM heeft in 2019 namelijk een onafhankelijk Brits onderzoek uit laten voeren. Die Britse experts onderschreven de conclusies van de OVV. Maar dit expert report is door het OM niet openbaar gemaakt en niet eerder gedeeld met Defensie. Het rapport bevat naast conclusies ook verschillende leerpunten voor Defensie, maar daar wisten ze dus niet van het bestaan van het onderzoek.
"Gelet op de bevindingen in het rapport was het te verwachten geweest dat het OM het rapport na lezing meteen in 2019 met Defensie, in de rol als verantwoordelijk werkgever had gedeeld", schrijft de OVV in het woensdag gepubliceerde rapport.
Pijnlijke constatering
De OVV besloot het eigen onderzoek uit 2017 te heropenen omdat de eigen conclusies strijdig waren met die van onder meer Defensie, maar stelt nu vast dat er "geen nieuwe feiten zijn gevonden die aanleiding geven tot heroverweging van de conclusies uit het eerdere onderzoek".
Het ministerie van Defensie heeft de conclusies van de OVV bij het verschijnen in 2017 al gesteund. Hennis zei toen dat ze de aanbevelingen van de onderzoeksraad zou overnemen.
Ook nu weer onderschrijft minister Ollongren in een Kamerbrief de conclusie van de OVV. "Ook deel ik de pijnlijke constatering van de OVV dat Defensie eerder meer informatie met de OVV had moeten delen. De OVV had in 2019, toen het rapport van het Kenniscentrum Wapensystemen & Munitie aan de OVV werd aangeboden, alle bevindingen van dit interne onderzoek moeten ontvangen."
Aandacht voor munitiebeheer
Uit het onderzoek van de OVV in 2017 kwam ook naar voren dat de aanschaf, het beheer en gebruik van munitie binnen Defensie niet verliep volgens de eigen richtlijnen. Na het fatale ongeluk in Mali zijn de resterende circa 10.000 granaten geblokkeerd. Deze liggen opgeslagen in Nederland, op een oefenterrein in Duitsland en op een defensieterrein op Aruba. Ze wachten nog altijd op ontmanteling.
In april 2021 zijn voorbereidingen voor de ontmanteling van de granaten stilgelegd. De Arbeidsinspectie concludeerde dat er bij de voorgenomen werkzaamheden sprake zou zijn van ernstig gevaar voor het personeel. Ollongren schrijft in de Kamerbrief dat er nu gekeken wordt hoe de granaten veilig ontmanteld kunnen worden. De Kamer wordt hier voor 20 oktober over geïnformeerd, als er een debat over dit onderwerp gepland staat.
