Bedrijfswinsten zijn hoog, de rekening is voor de consument
Het is misschien wel de meest prangende economische vraag van dit moment: wie betaalt de rekening van de torenhoge energie- en grondstofprijzen?
Een blik op de kwartaalcijfers van een aantal grote multinationals laat zien dat die rekening in ieder geval niet bij hen ligt. Want onder meer Shell, Unilever en Heineken zagen de winsten over het afgelopen kwartaal fors stijgen, soms tot recordhoogte.
Ondertussen stelde het Centraal Planbureau (CPB) in juni dat terwijl de bedrijfswinsten al een paar jaar toenemen, huishoudens te maken hebben met hogere energielasten. Conclusie: de verdeling van de lasten en baten is scheef.
En De Nederlandsche Bank (DNB) becijferde vorige maand dat de gestegen energiekosten tot nu toe maar beperkt vat krijgen op bedrijfswinsten. De consument die hun producten koopt, kijkt tegelijkertijd aan tegen een inflatie van inmiddels ruim 10 procent.
'Wereldwijd fenomeen'
Shell is van bovenstaande bedrijven het meest extreme geval. Het bedrijf profiteert direct van prijzen die op de wereldmarkt behaald worden. Onder aan de streep kwam de winst de afgelopen drie maanden uit op 18 miljard dollar.
Bestuursvoorzitter Ben van Beurden zei daarover zich te realiseren dat de winsten "zeer aanzienlijk" zijn. De hoge prijzen noemt hij een "wereldwijd fenomeen" waar Shell niet veel aan kan doen. Aan het verdienen van geld hangt wel een verantwoordelijkheid, zegt hij.
De winsten leiden tot vragen op sociale media en in het geval van de olie- en gasbedrijven woede bij VN-topman Antonio Guterres. Die stelt dat "excessieve winsten" van olie- en gasbedrijven immoreel zijn en dat overheden overwinsten moeten besteden aan kwetsbaren.
'Inflatie als excuus'
Top-omzetten en recordwinsten willen niet direct zeggen dat bedrijven misbruik maken van de gelegenheid om prijzen op te krikken, zegt Jasper Lukkezen, econoom en hoofdredacteur van vakblad ESB. "Maar bedrijven maken wel gebruik van de inflatie."
Hij noemt dit gekscherend het Unilever-effect. "Wat je ziet bij dit bedrijf - en daarin is het niet de enige - is dat er afgelopen kwartaal met minder verkochte producten meer geld is verdiend. Dat kan alleen als de prijzen hoger zijn dan de pure kostenstijging vereist."
Dat bedrijven gestegen kosten van onder meer energie, grondstoffen en lonen proberen te doorberekenen aan klanten om de eigen marge op peil te houden, is niet meer dan logisch, zegt Lukkezen. "En het lukt ze ook."
Maar volgens hem grijpen met name grote bedrijven inflatie aan als excuus en geven de prijsverhogingen aan dat zij niet bang zijn dat de consument uitwijkt naar de concurrent. Oftewel: ze dúrven de prijzen te verhogen.
"Bedrijven hebben te kampen met kostenstijgingen, zij berekenen dat door, logisch. Maar: we komen ook uit een economische periode met groei, er is gewoon meer vraag dan aanbod. Hun uitgangspunt is gunstig."
Niet synchroon
Ook Jan Willem Velthuijsen, hoofdeconoom bij accountants- en advieskantoor PwC ziet de grote vraag als oorzaak van de gestegen prijzen.
"In coronatijd hebben consumenten geld opgepot. Tegelijkertijd sluit ik niet uit dat sommige bedrijven de prijzen aandikken, al denk ik dat niet bij bovengenoemde multinationals."
Een andere belangrijke factor in de blinkende bedrijfscijfers is tijd, zegt Velthuijsen. "De verkopen schieten nog een tijdje door en de kosten sijpelen later door in de winst- en verliesrekening van bedrijven. Dat zie je nog niet in de cijfers van het afgelopen halfjaar."
Die vertraging zit hem in het type kostenstijgingen waarmee bedrijven te kampen hebben. In Europa gaat het vooral om een verhoging van de energieprijzen.
"Dat is iets dat je vertragend merkt in andere kosten", zegt Velthuijsen. "De vraag is nog hoog, de kosten nog relatief laag." Hij verwacht dat de vraag straks juist zal dalen, en de kosten zullen toenemen.
Inkomensbelasting
Net zoals VN-baas Guterres aandringt om buitensporige winsten van olie- en gasbedrijven te belasten om daarmee de meest kwetsbare mensen te ondersteunen, zien ook Lukkezen en Velthuijsen een taak voor de overheid. "Als de bevolking niet kan rondkomen, moet je daar iets aan doen met de inkomensbelasting. Kom mensen met lage inkomens op die manier tegemoet", zegt Velthuijsen.
Lukkezen wijst naar de winstmeevallerbelasting, in het Engels 'windfall tax': een speciale heffing op meevallers voor een bedrijf waar ze niks voor hebben hoeven doen. Zoiets is in Nederland afgeschoten wegens complexiteit in de Tweede Kamer. "Maar in Italië en het Verenigd Koninkrijk gebeurt dit wel bij energiebedrijven."
Een andere optie volgens hem is het geven van geld, zoals de huidige 800 euro energietoeslag. "Dat zou je breder kunnen doen. Maar in het beperken van de prijsstijgingen met een wet, zou ik als overheid voorzichtig zijn."
