Vier vragen over het 'verraad' in geheime dienst Oekraïne
De Oekraïense president Zelensky verdenkt tientallen medewerkers van zijn veiligheidsdienst van corruptie of samenwerking met de Russen. Veel van hen zijn uit voorzorg al uit hun functie ontheven. Het lijkt voor een breder probleem te staan. Vier vragen en antwoorden over de mogelijke collaboratie in Oekraïne.
Wat is er gebeurd?
Zelensky heeft zondag twee van zijn belangrijkste ambtenaren uit hun functie gezet. Het hoofd van de veiligheidsdienst SBU en de topvrouw van het Openbaar Ministerie zijn allebei op non-actief gesteld vanwege 'onbevredigende werkresultaten'.
De president zegde - via een stemming in het parlement - het vertrouwen in de twee op vanwege instabiliteit in het Oekraiense veiligheidsapparaat. Kiev zegt dat er onlangs nieuwe informatie aan het licht is gekomen waaruit blijkt dat SBU-agenten samenwerkten met de Russen.
Zo zou er geheime informatie zijn gedeeld en lieten medewerkers het na om acties uit te voeren die de Russische opmars hadden kunnen stuiten. Volgens Zelensky heeft de collaboratie onder meer tot gevolg gehad dat de stad Cherson aan het begin van de oorlog snel werd verloren.
Er zouden volgens Kiev op dit moment meer dan zestig voormalige SBU-agenten werken aan Russische zijde in bezet gebied. In totaal worden er nu 651 medewerkers van de veiligheidsdienst en het OM verdacht van hoogverraad.
Welke banden hebben de Russische en Oekraïense diensten?
Het Oekraïense veiligheidsapparaat is van oudsher sterk verbonden met dat van de Russen. De Sovjet-Unie had een centraal geleide geheime dienst, die bij het uiteenvallen begin jaren 90 is opgeknipt in verschillende landelijke geheime diensten, waaronder de Oekraïense SBU.
"Een groot deel van het SBU-personeel is dan ook opgeleid in of door Moskou, waardoor de Oekraïense veiligheidsdienst tegenwoordig nog nauwe contacten heeft met zijn Russische tegenhanger", weet Oost-Europadeskundige Hubert Smeets. "Dit maakt dat er binnen het veiligheidslichaam van de Oekraïners nog een zeker pro-Russisch-sentiment aanwezig is."
Maar deze nauwe contacten hebben ook voordelen voor de Oekraïners, zegt Laura Starink van kenniscentrum Raam op Rusland. "Zo werd er aan het begin van de invasie een Russische moordaanslag op president Zelensky door de SBU verijdeld omdat de dienst informatie ontving van de Russische collega's. Die nauwe banden werken dus twee kanten op."
Welke invloed heeft dit op het verloop van de oorlog?
Wat de precieze invloed van deze problemen binnen de SBU op de oorlog in Oekraïne zal zijn, is niet met zekerheid te zeggen. Kiev wil niet prijsgeven tegen welke agenten een onderzoek loopt. Of zij op hoge posities binnen het apparaat zitten en dus cruciale informatie kunnen doorspelen, is onduidelijk.
Hoewel ook een handvol dubbelagenten al grote schade aan Oekraïne kan toebrengen, is het wel belangrijk om de aantallen in perspectief te blijven zien. "De SBU telt zo'n 30.000 medewerkers", zegt Starink. "Het gaat nu om een fractie van enkele honderden mensen die verdacht worden te heulen met de vijand."
Waarom doet Zelensky dit nu?
Deze schorsingen en verdenkingen passen binnen een decennialange strijd tegen corruptie en vriendjespolitiek in Oekraïne. Met de komst van de oorlog is die strijd alleen maar belangrijker geworden. Want corruptie en vriendjespolitiek - in dit geval met de Russen - betekent in tijden van oorlog al snel landverraad en kan grote gevolgen hebben voor het verloop van de oorlog.
Volgens Smeets is corruptie een diepgeworteld probleem in het land. Die corruptieproblematiek dreigt in sommige gevallen nu een barrière te vormen voor het krijgen van hulp van de internationale gemeenschap. Daar bestaat de vrees dat de (militaire) noodhulp door corruptie niet op de juiste plek zal belanden.
Daarnaast is het EU-lidmaatschap in deze oorlog voor Oekraïne dichterbij dan ooit gekomen. Maar daarvoor geldt wel als belangrijke voorwaarde dat Kiev de corruptie in het land hard aanpakt.
"Zelensky laat nu aan zowel zijn bevolking als het buitenland zien dat hij het corruptieprobleem serieus neemt en dus ook hard wil aanpakken", stelt Smeets. Dat Zelensky nu hoge ambtenaren uit hun functie zet en honderden anderen laat onderzoeken is een begin, maar zal slechts het topje van de ijsberg zijn.
