Vapes roken op de school-wc: 'Sommige docenten geloven dat het markeerstiften zijn'
Nisrine Sahla
In de kroeg, op de school-wc en zelfs in de klas: jongeren lijken massaal te vapen, ofwel: elektrische sigaretten te roken. Vooral wegwerpvapes met smaakjes zijn populair. Hoewel ze niet aan minderjarigen mogen worden verkocht, is het een eitje om er aan te komen, blijkt uit onderzoek van NOS Stories. En steeds duidelijker wordt dat vapes en juist die populaire wegwerpvapes schadelijker zijn dan eerst gedacht.
Al in 2019 bleek uit onderzoek van het Trimbos-instituut dat jongeren vaker voor e-sigaretten kiezen dan voor gewone sigaretten. Van de scholieren tussen 12 en 16 jaar in 2017 had 27,5 procent ooit een e-sigaret gebruikt; van de mbo- en hbo-studenten tussen de 16 en 18 jaar 44 procent. Het lijkt erop dat die aantallen verder zijn gestegen en dat gebruikers steeds jonger zijn.
NOS Stories onderzocht hoe schadelijk vapes zijn, én hoe het kan dat ook minderjarigen heel makkelijk aan zo'n e-sigaret kunnen komen. Duizenden jongeren deelden hun ervaringen:
Vapen op de schoolwc
Zo'n 6000 minderjarigen vulden een online vragenlijst in van NOS Stories. Van hen zeiden er meer dan 3000 wel eens gevaped te hebben of dit regelmatig te doen. Opvallend: 240 van die jongeren waren 12 jaar en jonger.
"Hoewel we de data nog niet hebben, horen en zien wij ook de signalen dat dit toeneemt," zegt Trimbos-arts Esther Croes. "Daar maken we ons wel zorgen over." Een van die signalen is het vape-gebruik op school. Zo trok een basisschool in Helmond vorige maand aan de bel vanwege vapes in groep 7.
Van de 642 middelbare scholen in Nederland die een online vragenlijst ontvingen van de NOS, reageerden er 120; 80 scholen zeiden dat er bij hen inderdaad gevaped wordt. Op zeker 50 scholen gebeurde dit ook echt in de school: op wc's, op de gang, zelfs in de klas.
Een docent die anoniem wil blijven, zegt: "Die vapes lijken met hun kleurtjes niet op sigaretten, vooral oudere docenten geloven het als leerlingen zeggen dat het een markeerstift is." Vijftien docenten en/of schoolleiders geven ook aan dat jongeren er in de klas last van hebben. "Ze zijn misselijk of afwezig," schrijft iemand. Andere signalen: "minder geconcentreerd", "suf", en in een enkel geval: "benauwd.
Het gebeurt vaak op de toiletten op school, vertelt ook Anne, een van de jongeren. Zelf gebruikt ze de e-sigaret dagelijks en ze ziet ook veel andere scholieren regelmatig vapen. "Er is weleens iemand betrapt. Het wordt dan afgepakt en ze bellen je ouders, verder gebeurt er niets. " "We krijgen regelmatig telefoontjes van schoolleiders en jongerenwerkers die ermee te maken krijgen en zorgen hebben", zegt arts-epidemioloog Esther Croes.
Lang werd vapen gezien als minder ongezond dan roken. Maar nieuw onderzoek laat zien dat vooral voor jongeren vapen niet minder schadelijk is. Zo zit in veel wegwerpvapes nicotine. "En nicotine is zeker voor jongeren heel erg verslavend. Het verstoort de hersenen. en dat leidt tot een minder goede concentratie", zegt Croes. "Ook zitten in vapes kankerverwekkende stoffen en zware metalen."
Bijna geen controle
Toch komen tieners er ondanks het verkoopverbod aan minderjarigen een stuk makkelijker aan dan aan sigaretten. Ze kopen ze via webshops en sociale media. Met één klik op de knop die bevestigt dat de koper 18 jaar of ouder is, zonder id-check, kan een vape via een webwinkel op dezelfde dag nog op de mat komen te liggen.
Dat hier bijna geen controle op is, bevestigt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, die naast veel andere taken ook moet handhaven op de verkoop van e-sigaretten aan minderjarigen. "Wij kunnen alleen handhaven als we met eigen ogen zien dat een vape aan een minderjarige wordt verkocht", zegt woordvoerder Lex Benden. Daarom is het ministerie van Volksgezondheid bezig met een wet die de totale online verkoop van tabak moet verbieden.
Ook websites als AliExpress verkopen e-sigaretten. Veel jongeren bestellen daar hun vapes, omdat ze er goedkoper zijn. Veel jongeren geven aan niet precies te weten waar ze vandaan komen, omdat ze ze via via hebben gekregen. Omdat vapes vaak van buiten de EU komen, is er geen controle op. Ze bevatten vaak veel meer nicotine dan gekeurde vapes en kunnen ronduit gevaarlijk zijn.