Sommige journalisten werken door in Hongkong, andere rijden nu een taxi

• 

  Sjoerd den Daas

  correspondent China

Protesten zijn de kop ingedrukt, het pro-democratiekamp zit in de gevangenis en onwelgevallige media moesten de deuren sluiten. Op de 25ste 'verjaardag' van Hongkong onder het bewind van de communistische partij bestaan de door Peking beloofde vrijheden alleen nog op papier. Twee jaar na de invoering van een vergaande Staatsveiligheidswet lijkt alles gevaarlijk.

"Zorgvuldig te werk gaan, milder zijn. Soms zelfs zelfcensuur toepassen. Dat is wat ik kan doen, maar garanties zijn er niet", zegt journalist Alvin Chan. Hij werkte een jaar geleden nog bij de inmiddels opgedoekte krant Apple Daily.

Zijn dag begint al vroeg. In het ochtendgloren reserveert Chan een plekje in de rij bij de rechtbank in Hongkong, waar hij een fraudezaak tegen zijn voormalige Apple Daily-baas Jimmy Lai bijwoont. Een luis in de pels was Lai, in het Hongkongse medialandschap. Tot Apple Daily zich afgelopen zomer gedwongen zag te stoppen na een inval van de politie. Meerdere arrestaties volgden.

"Vroeger zagen we elkaar op de redactie. Nu in de rechtbank", vat Chan zijn nieuwe leven koeltjes samen. Als Jimmy Lai even na 09.30 uur in het beklaagdenbankje verschijnt, zwaait hij naar het publiek. Zijn dochter Claire maakt een kusgebaar, en weet hem tijdens een korte schorsing nog enkele seconden te spreken. Ze zegt dat hij het naar omstandigheden goedmaakt.

"Het is triest om te zien dat onze baas in de gevangenis zit", zegt Chan. "Triest om te constateren dat wij onze baan hebben verloren, ons beroep als journalist misschien ook." Zelf ging Chan wel door, net als verschillende collega's. Hij blogt en maakt podcasts. "Zeker met alles wat we nu meemaken, denk ik dat het belangrijk is dat Hongkongers weten wat er gebeurt." Maar een onbekend aantal journalisten gaf er de brui aan toen Apple Daily sloot.

"Waarom? Omdat de media-industrie in Hongkong niet meer hetzelfde is", zegt Stanley Lai, naamgenoot van de voormalige baas van de krant. Decennialang was hij fotograaf en videomaker en trok hij eropuit voor Apple Daily. Nu rijdt hij de nachtshift in zijn taxi. Een paar andere collega's hebben hetzelfde pad bewandeld, stelt hij. "Voor vrijheid van meningsuiting is nauwelijks ruimte meer. Het was het niet meer waard."

Maar volgens de nieuwbakken leider van Hongkong, John Lee, is er niets aan de hand. "Persvrijheid bestaat al in Hongkong, en is eigendom van de Hongkongers", zei hij onlangs.

In een schijnverkiezing werd hij verkozen tot 'chief executive' van de stad. Hij begint vandaag aan zijn nieuwe baan. "Persvrijheid is als een ID-kaart, het zit in onze broekzak", bezwoer hij. Maar sinds de Staatsveiligheidswet werd ingevoerd, zijn zeker 189 politici, activisten en journalisten opgepakt.

Inwoneraantal daalt

Wie wilde en kon, vertrok uit de stad. Ook veel gewone Hongkongers laten hun voeten spreken, in een tijd dat het ooit beloofde universele stemrecht verder weg is dan ooit. Lange tijd groeide het aantal inwoners van de stad jaarlijks met enkele tienduizenden. In 2020, ook het begin van de coronapandemie, veranderde dat. Hongkong 'kromp' met 93.000 mensen. Afgelopen jaar waren het er 23.000 minder.

Iedereen kent wel mensen die zijn vertrokken, een grote groep denkt erover na datzelfde te doen. Zo concludeerde John (een schuilnaam) dat dit niet een plek is waar je je kind wil laten opgroeien. "Je kunt niet langer zeggen wat je wil", zegt hij over zijn stad, tot voor kort de enige plek op Chinees grondgebied waar het Tiananmen-bloedbad nog herdacht mocht worden. John wil naar Australië verkassen.

Ook Fiona hoopt op een nieuw leven elders. Zij wil volgend jaar naar het Verenigd Koninkrijk. "Kinderen worden gehersenspoeld", stelt zij. "We hadden hier de vrijheid de straat op te gaan. Dat is voorbij. Iedereen is bang te worden opgepakt door de politie, of door de veiligheidsdiensten. We hoopten in 1997 op een liberaler China, maar de communistische partij verandert nooit."

Onder de formule 'Eén land, twee systemen' zouden Hongkongse vrijheden in elk geval de eerste vijftig jaar na de teruggave gegarandeerd moeten zijn. "Een briljant concept was het", zegt Chris Patten, de laatste Britse gouverneur van Hongkong daarover. "Een mix van economische en politieke vrijheden. Al vraag ik me af of de beleidsmakers in Peking dat ooit hebben begrepen. De beloftes zijn gebroken. Vernield, door Xi Jinping."