Jaren na uitspraak over stikstof zitten duizenden boeren nog in onzekerheid

• Sarah Bürmann

  redacteur Binnenland

Drie jaar na de stikstofuitspraak van de Raad van State zitten duizenden boeren en andere ondernemers nog altijd in onzekerheid. Uit een rondgang van de NOS blijkt dat veruit de meeste dossiers nog niet zijn beoordeeld.

De zogeheten PAS-uitspraak (Programma Aanpak Stikstof) maakte in 2019 de bedrijven in een klap illegaal. Sindsdien hebben veel ondernemers een vergunning nodig voor hun bedrijf, terwijl tot die tijd een melding volstond. Het Rijk beloofde het probleem op te lossen en de illegaal geworden ondernemingen voorlopig te gedogen. Maar inmiddels komen steeds meer 'PAS-melders' toch in de problemen.

De beloofde oplossing van toenmalig minister Schouten is een vergunning voor alle PAS-melders die "te goeder trouw" handelden. De huidige stikstofminister Van der Wal wil zich aan die belofte houden. Maar eerst is 'stikstofruimte' nodig van bedrijven die stoppen, zodat er onder de streep geen extra stikstof neerslaat in de kwetsbare Natura 2000-gebieden.

Van de ruim 3637 PAS-melders in 2019 willen er tot nu toe 2353 een vergunning. Dat legalisatieproces verloopt traag. Provincies moeten eerst onderzoeken of bedrijven aan de voorwaarden voldoen. Dat is nog maar een eerste stap, want daarna moet er ook nog stikstofruimte worden gevonden om de bedrijven daadwerkelijk te legaliseren. Zelfs die eerste stap is in veel gevallen dus nog niet gezet.

In de provincies Groningen en Zeeland zijn inmiddels alle dossiers bekeken, maar dat is uitzonderlijk, blijkt uit de rondgang. De meeste provincies zijn nog lang niet zo ver. Andere provincies beoordeelden tot nu minder dan de helft van de dossiers.

De provincies Noord-Holland en Gelderland hebben nog het meeste werk te doen. Van de PAS-melders in die provincies is van nog geen enkel dossier bekeken of ze aan de eisen voor legalisatie voldoen. In totaal is ongeveer een kwart van alle dossiers geverifieerd.

Optreden tegen de illegaal geworden bedrijven willen de provincies en het Rijk niet. Ze gedogen de PAS-melders totdat die gelegaliseerd zijn. Toch ervaren boeren en andere ondernemers steeds meer problemen omdat ze geen vergunning hebben.

Zo kan de Brabantse melkveeboer Niels van Hooijdonk zonder vergunning bijvoorbeeld niet zijn huidige stal vervangen door een dier- en milieuvriendelijker exemplaar, terwijl dat van de provincie voor 2024 moet gebeuren. Ook financieel zit een nieuwe stal er niet in. "De bank zegt: als er geen vergunning is, willen we geen financiering verstrekken."

'Rijk is aan zet'

Gedeputeerde Erik Ronnes van de provincie Noord-Brabant herkent de onzekerheid bij PAS-melders. "Het betekent dat men in de bedrijfsvoering van zo'n bedrijf helemaal vastloopt." Toch beoordeelde de provincie tot nu toe slechts 20 van de 485 dossiers.

Waarom heeft stikstof Nederland in zijn greep? NOS op 3 legt het uit in deze video:

De gedeputeerde wijst naar stikstofminister Van der Wal. "De minister zegt dat ze in 2025 alles opgelost wil hebben, maar we hopen toch echt dat dat eerder gaat gebeuren." De provincie zou graag meer doen voor de melkveehouder, maar kan pas een vergunning verlenen als de minister voor stikstofruimte zorgt, zegt hij. "Het Rijk is aan zet."

Sneller afbouwen

Op haar beurt zegt minister Van der Wal: "Je kunt een vergunning pas verstrekken als we werkelijk minder stikstof uitstoten en als we werkelijk de natuur aan het herstellen zijn." Dat lukt voor de eerste PAS-melders naar verwachting deze zomer, als er stikstofruimte vrijkomt door het opkopen van veehouderijen en andere landelijke maatregelen.

Maar naar verwachting volstaat die stikstofruimte niet. Volgens Van der Wal leiden de maatregelen maar "mondjesmaat" tot minder stikstofuitstoot. "Dat moet echt sneller." Op haar verzoek werken de provincies net als zijzelf nu aan manieren om de stikstofuitstoot sneller af te bouwen.

De belofte van haar voorganger staat nog steeds. "Ik kan die belofte zeker handhaven. Ik kan alleen de termijn niet garanderen." Eerst moet de stikstofuitstoot minder en de natuur beter, zegt ze. "Dan pas kun je weer vergunningen verlenen."