Oeigoer Hasan herkent zijn dood gewaande vrouw op gehackte foto's uit China
"'Neem een kop thee of koffie en blijf kalm', zeiden die journalisten." De Oeigoer Abdurahman Hasan wist niet wat hem overkwam, toen de BBC eerder dit jaar contact met hem opnam. We willen je wat laten zien, werd hem verteld. "Het was een enorme schok", zegt hij over het moment dat hij geconfronteerd werd met een foto van zijn vrouw, die in een gevangenis in de Chinese provincie Xinjiang zit.
"Ze is in elk geval nog in leven", zegt Hasan over de foto die in 2018 zou zijn genomen. "Mensen hadden me verteld dat ze dood was."
Waarvoor zijn vrouw tot 16 jaar cel werd veroordeeld, blijft vaag. Aanzetten tot verstoring van de openbare orde, valt te lezen in de deze week verschenen Xinjiang Police Files, de verzameling foto's en stukken over de omstandigheden waaronder grote groepen Oeigoeren opgesloten zitten. De overwegend islamitische minderheid in het westen van China wordt met harde hand onderdrukt. De documenten werden wereldkundig gemaakt kort voordat VN-mensenrechtencommissaris Bachelet haar bezoek aan China begon.
Ook de moeder van Hasan, ver in de 70, zat vast. Ze werd op een ijzeren stoel gezet en 15 of 16 uur gemarteld, gaat hij verder. Ook de beschuldigingen tegen haar laten zich moeilijk verifiëren: vrije nieuwsgaring in de regio is zo goed als onmogelijk. Maar het verhaal is in lijn met getuigenissen die Oeigoeren eerder deelden met de NOS.
De moeder van Hasan zou inmiddels zijn vrijgelaten. "Ze is weer thuis, maar draagt geen hoofddoek meer", zegt Hasan, die nu in Amsterdam woont.
Ook Mihrigul Musa bladerde door de duizenden foto's die eerder deze week verschenen na een ongekende hack van politieservers in Xinjiang. "Ik durfde eerst niet, bang mijn broer of moeder tegen te komen." Musa woont in Noorwegen, en kreeg bij een eerder lek al een inkijkje in wat haar familieleden en vrienden is overkomen.
"Het gaat om twee neven, oude buren, mijn oude scheikundedocent", zegt ze. Hun straffen liepen sterk uiteen. Van vijf jaar voor 'religieus extremisme', het dragen van een baard bijvoorbeeld, tot elf jaar en elf maanden voor het 'verstoren van de openbare orde', staat in de documenten. "Zij hebben nog geluk gehad", verzucht Musa. "Vanaf 2019 gingen de straffen nog verder omhoog."
Ze zegt dat VN-commissaris Bachelet alleen maar door de straten hoeft te lopen om een idee te krijgen van de schaal van de veroordelingen. "Achter bijna elke deur missen wel mensen omdat ze zijn gearresteerd", zegt ze. "Het is onmogelijk daar je ogen voor te sluiten."
Stad op slot
In Konasheher, waar Musa vandaan komt, zat in 2018 zo'n 12 procent van de bevolking vast. Bachelet bezoekt de regio Kashgar, waarin ook Konasheher ligt, tijdens haar bezoek dat al sinds 2018 in de steigers staat. Maar spontane ontmoetingen zijn onmogelijk, officieel vanwege corona.
Los daarvan: een substantieel aantal Oeigoeren is in de jaren na 2019 vrijgekomen uit heropvoedingskampen. Een onbekend aantal mensen is gedwongen tewerkgesteld of zit voor langere tijd in zwaardere detentie. Wat Bachelet daarvan te zien krijgt, is onduidelijk. Tot nu toe zijn er geen mededelingen gedaan over haar precieze agenda. Uit de hoofdstad Ürümqi kwamen deze week berichten naar buiten dat delen van de stad op slot zitten.
Eind 2020 maakte correspondent Sjoerd den Daas voor Nieuwsuur deze reportage over het lot van de Oeigoeren:
"De overheid zorgt ervoor dat er geen ontmoetingen plaatsvinden die niet vooraf zijn goedgekeurd", weet Philip Alston. Hij bracht als onafhankelijk mensenrechtenrapporteur meerdere bezoeken aan China, ook voor de VN.
Zijn medewerkers werden scherp in de gaten gehouden: "Toen een van mijn collega's kwam inchecken, was er iemand in de hotelkamer die zei dat hij de telefoon aan het repareren was", vertelt hij. "Ik ben er zeker van dat de telefoons in de kamer van de Hoge Commissaris ook 'gerepareerd' zijn." Dan, serieuzer: "Contacten die ik wilde spreken werden geïntimideerd, of uit mijn buurt gehouden."
Bachelet zei dat van een onderzoek geen sprake kan zijn tijdens deze zesdaagse trip. Alston noemt het waardevol dat ze toch is gegaan. "Het plaatst China, Xinjiang in het bijzonder, in de schijnwerpers."
Hasan is daar niet van overtuigd. "China zal haar nooit laten zien hoe het leven in Oost-Turkestan echt is", zoals Xinjiang door een deel van de Oeigoerse gemeenschap wordt genoemd. "Als ik Bachelet zou kunnen vergezellen zou ik haar de concentratiekampen laten zien. Ik heb contact gezocht, maar nooit iets terug gehoord."
