Vlekken, blaasjes, niet heel besmettelijk: vijf vragen over apenpokken

Het apenpokkenvirus kwam in Europa zelden voor, maar duikt de laatste tijd steeds vaker op. Vijf vragen over het virus.

Wat is apenpokken?

Apenpokken (virologen gebruiken ook de Engelse naam monkeypox) is een zoönose. Dat betekent dat deze virusinfectie van dier op mens overgaat. In 1958 werd het virus voor het eerst vastgesteld bij apen. Maar knaagdieren zijn waarschijnlijk het vaakst verantwoordelijk voor de besmetting van dier op mens.

Het apenpokkenvirus werd voor het eerst bij mensen vastgesteld in 1970 in de Democratische Republiek Congo, meldt Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Sindsdien wordt het virus vooral aangetroffen bij mensen in Afrika, maar sinds korte tijd duikt het dus ook vaker op in Europa.

Wat zijn de symptomen?

De verschijnselen van het apenpokkenvirus lijken volgens het RIVM op die van pokken, maar het ziekteverloop is iets milder. De incubatietijd (de tijd tussen besmetting en de eerste symptomen) is volgens de WHO meestal tussen de zes en dertien dagen.

De ziekte begint vaak met koorts, hoofdpijn, spierpijn, gezwollen lymfeklieren, rillingen en moeheid. Na een tot drie dagen verschijnen er vlekken op de huid. Die beginnen meestal in het gezicht en verspreiden zich over het hele lichaam. Bij het merendeel van de recente gevallen begon de uitslag volgens het RIVM rond de anus en schaamstreek.

Deze huiduitslag gaat over in blaasjes op de huid. Het aantal blaasjes kan variëren van enkele tot duizenden, meldt de WHO. De blaasjes drogen in en vallen na twee tot drie weken van de huid. Ze kunnen littekens achterlaten.

De Belgische viroloog Marc van Ranst plaatste foto's van de blaasjes op Twitter zodat mensen de symptomen bij zichzelf kunnen herkennen:

Hoe loop je apenpokken op?

In de meeste gevallen krijgen mensen de ziekte na contact met een besmet mens of een dier dat het virus bij zich draagt. Het virus kan binnendringen via de slijmvliezen (dus door bijvoorbeeld zoenen met iemand die het virus bij zich draagt) en open wondjes. Het RIVM meldt dat het virus ook overgedragen kan worden via het vocht uit de blaasjes of uit de mond-keelholte en de WHO waarschuwt ook voor druppeltjes uit de luchtwegen.

Het laatste is vooral een risico is als iemand langdurig dicht in de buurt is van een apenpokkenviruspatiënt. Hierdoor lopen vooral gezondheidswerkers meer risico.

In veel gevallen, onder meer in het Verenigd Koninkrijk, vonden recente besmettingen plaats bij mannen die seks hadden met mannen maar gezondheidsorganisaties benadrukken dat iedereen het virus kan krijgen.

Hoe besmettelijk is apenpokken?

Dat wordt nog onderzocht bij de huidige uitbraak. Volgens het RIVM is de variant die nu in Europa gevonden is "meestal niet heel besmettelijk".

Apenpokken kwam vaker voor in westerse landen, maar tot nu toe waren die gevallen vrijwel altijd te herleiden naar dieren die waren ingevoerd uit Afrika of mensen bleken het in Afrika te hebben opgelopen. Daar is in de nieuwe gevallen geen sprake van, maar vooralsnog wordt de noodklok nog niet geluid.

Viroloog Jonathan Ball van de Universiteit van Nottingham relativeerde bij de BBC het risico op snelle verspreiding. In 2018 werd in Engeland het eerste geval van de ziekte geconstateerd. "Het feit dat slechts een van de vijftig contacten van de eerste apenpokkenpatiënt het virus heeft opgelopen toont aan hoe weinig besmettelijk het virus is". Volgens hem is het verkeerd om te denken dat we op het punt van een enorme uitbraak staan.

Is het dodelijk?

In de meeste gevallen niet. Volgens de WHO ligt bij uitbraken in Afrika het aantal mensen dat sterft als gevolg van de ziekte tussen de 3 en 6 procent. Dat aantal zal in westerse landen waarschijnlijk lager liggen, verwacht viroloog Van Ranst. "Je neemt aan dat dat getal veel kleiner gaat zijn in landen met westerse geneeskunde."

Om het virus te behandelen kan het pokkenvaccin gebruikt worden in de eerste dagen na mogelijke besmetting, meldt het RIVM. Dat vaccin kan ook preventief gebruikt worden. Het pokkenvaccin is ongeveer 85 procent effectief in het voorkomen van apenpokken, zegt de WHO op basis van onderzoek.

Het pokkenvaccin wordt in Nederland sinds 1974 niet meer toegediend, maar er zijn wel nog vaccins beschikbaar, meldt het RIVM. Het instituut heeft nog geen besluit genomen over het gebruik van dat vaccin tegen apenpokken.