Litouwen bezorgd om Russische treinen: 'Wat als er militairen uit springen?'

• Rolien Créton & Chiem Balduk

  Correspondent Noord-Europa en redacteur Buitenland

Dwars door Litouwen loopt een spoorlijn van Rusland naar Rusland. Het gaat om een treinverbinding van Moskou via Belarus naar de exclave Kaliningrad aan de Oostzee. Dagelijks rijden zo'n vier Russische personen- en goederentreinen door Litouwen, tot groeiend ongemak van de Baltische staat.

Bij de toetreding van Litouwen tot de Europese Unie in 2004 werden nauwgezette afspraken gemaakt over de doorgang van de treinen naar Kaliningrad, dat sindsdien ingeklemd ligt tussen EU-lidstaten. Het ging jarenlang goed, vertelt Linas Kojala, politicoloog en hoofd van het Eastern Europe Studies Centre. "Dat veranderde in 2014 met de oorlog in Oekraïne. Toen werden we ons ook bewust van de gevaren van dit transport."

De vrees bestaat dat de trein wordt misbruikt om het land te bezetten, aldus Kojala. "Wat als de trein stopt, midden in Litouwen? Wat als jonge Russische soldaten zonder embleem uit de trein springen en de bevolking bedreigen? Sinds de inname van de Krim zijn dit scenario's waar we rekening mee moeten houden. "

De passagierstreinen maken gebruik van het Litouwse spoor, maar stoppen er niet:

Na de Russische invasie van Oekraïne werd de controle op de treinen aangescherpt. Zo wordt de snelheid van de treinen nauwgezet in de gaten gehouden met behulp van drones en helikopters. Het niet langer doorlaten van de treinen is niet mogelijk, vanwege oude afspraken met Rusland. Bovendien wordt gevreesd voor een stevige Russische reactie als de Russische treinen bij de grens worden tegengehouden.

Op verschillende manieren maken de Litouwers hun verzet tegen de Russische treinverbinding kenbaar. Zo worden op het station van de Litouwse hoofdstad Vilnius speciale boodschappen voor Russische reizigers omgeroepen: "Poetin doodt burgers in Oekraïne, zijn jullie het daarmee eens?". Ook zijn er bloedige foto's van de oorlog in Oekraïne opgehangen. "We willen Russen de waarheid laten zien", vertelt initiatiefnemer Jonas Staselis.

De Litouwse spoorwegen stemden snel in met de door Staselis voorgestelde protestuitingen. De trein met Russische passagiers maakt in Vilnius een tussenstop van tien minuten. In die tijd blijven de deuren gesloten en mag niemand de trein uit.

Middelvinger omhoog

In het begin reageerde niemand, maar inmiddels maken sommige passagiers duidelijk hoe ze erover denken, vertelt Mantas Dubauskas, woordvoerder van het Litouwse spoorwegbedrijf LTG. Nog steeds laten de meeste passagiers hun gordijnen dicht, zodat ze niets hoeven te zien. Anderen reageren met een middelvinger of laten een T-shirt met de tekst 'Rusland' zien.

Op het station in Vilnius sprak Dubauskas een Russische conductrice aan die de treindeur had opengezet om een sigaretje te roken. De foto's zijn westerse propaganda, zegt ze. Dubauskas: "We verwachten ook niet dat alle Russische reizigers opeens Oekraïne steunen. Al is er maar één die gaat twijfelen aan de waarheid die in Rusland wordt voorgeschoteld."

Een greep uit de foto's:

"Deze trein is deel van een grotere puzzel", zegt politicoloog Linas Kojala. "Hoe bewaken we de oostflank van de NAVO? En met name de Baltische landen, aangezien zij een problematische band met Rusland en Belarus hebben." De treinverbinding speelt daarin een rol, hoewel een boycot van de verbinding voorlopig niet op de agenda staat, en mede een beslissing van de EU zal moeten zijn, legt Kojala uit.

Litouwen heeft de EU om 24 miljoen euro steun gevraagd om de spoorlijn nog beter te monitoren. Daarmee moet het hele traject uitgerust worden met bewakingscamera's, een nieuw aan te schaffen helikopter moet de transittreinen tijdens de rit door Litouwen volgen.

Overigens doen de internationale sancties tegen Rusland en Belarus de Litouwse spoorwegen ook veel pijn. Verwacht wordt dat het goederenvervoer door Litouwen dit jaar gehalveerd zal worden, waardoor het staatsspoorbedrijf tientallen miljoenen euro's aan inkomsten zal verliezen.