Als Finland en Zweden bij de NAVO willen, is dit het ideale moment

• Joram Bolle

  redacteur Online

Als het Poetins plan was om met de oorlog in Oekraïne de NAVO uit elkaar te spelen en uitbreiding tegen te houden, dan lijkt die opzet mislukt. Niet alleen hebben de huidige lidstaten plannen om fors te investeren in defensie, maar mogelijk komen er snel nog twee lidstaten bij.

Zweden en Finland, van oudsher erg gehecht aan hun politiek van neutraliteit, overwegen sterk om binnenkort het lidmaatschap aan te vragen. En ook de NAVO staat er welwillend tegenover. Als er ooit een moment was voor de twee landen om toe te treden is het nu, schetsen deskundigen.

Door de invasie in Oekraïne vrezen landen die grenzen aan Rusland dat zij misschien de volgende zijn. Vanuit het oogpunt van Zweden en met name Finland is het daarom zeer begrijpelijk dat NAVO-lidmaatschap nu op tafel ligt, zegt Laurien Crump, universitair hoofddocent internationale betrekkingen aan de Universiteit Utrecht: "Oekraïne kan nu niet rekenen op verdediging door NAVO-landen, doordat het land niet in de NAVO terechtkwam. Dat willen Finland en Zweden voor zijn."

Finlandisering

In 1948 sloot Finland een akkoord met Moskou dat de Sovjet-Unie het land nooit binnen zou vallen zolang Helsinki zich afzijdig zou houden van de NAVO of een ander bondgenootschap. Die 'Finlandisering' ziet Rusland als voorbeeld voor hoe Oekraïne een NAVO-lidmaatschap moet uitsluiten. "Rusland zou dat akkoord met Finland als veiligheidsgarantie kunnen omschrijven", zegt Crump. "Maar Oekraïne kreeg ook veiligheidsgaranties van Rusland bij het Memorandum van Boedapest uit 1994. En we hebben gezien wat die garanties waard waren."

Daarom zoekt Finland, en ook Zweden, nieuwe veiligheidsgaranties. Die vinden ze bij de NAVO, aldus diplomaat Henne Schuwer in het NPO Radio 1-programma Nieuws en Co: "Ze willen zekerheid hebben en de veiligheidsarchitectuur zoals we die kenden in Europa, is door Oekraïne volledig op z'n kop gezet."

Bekijk deze reportage van Nieuwsuur in Finland. Hoe kijkt men daar naar de Russische dreiging?

Centraal in de theorie dat het NAVO-lidmaatschap een Russische invasie voorkomt staat artikel 5 van het NAVO-Handvest. Dat stelt dat een aanval op één lidstaat opgevat wordt als een aanval op alle lidstaten. En daarmee heeft het een sterk afschrikkende werking. Een oorlog tegen één land kun je nog wel voeren, maar een strijd aangaan tegen het complete bondgenootschap van 30 landen, onder leiding van de Verenigde Staten? Dat laat zelfs een historische grootmacht als Rusland wel uit zijn hoofd.

Catch-22

De NAVO ziet zichzelf daarom als defensief genootschap, maar in Russische ogen vormt het een bedreiging. Crump: "Het Westen moet inzien dat Poetin daar serieus over is, of het nou terecht is of niet. Mogelijke uitbreiding van de NAVO is precies de rode lijn waarom hij ook de oorlog in Oekraïne begonnen is."

En daarmee ontstaat een catch-22. NAVO-lidmaatschap beschermt tegen Russische agressie, maar het streven naar NAVO-lidmaatschap roept mogelijk juist Russische agressie op.

Crump: "De afschrikwekkende werking moet zo groot mogelijk zijn en de dreiging zo klein mogelijk. Bij Oekraïne was het precies andersom omdat het NAVO-lidmaatschap jarenlang boven de markt is blijven hangen." Vanaf 2008 is Oekraïne lidmaatschap in het vooruitzicht gesteld, maar dat werd nooit concreet. Dat gaf Poetin de ruimte om met militaire middelen in te grijpen voordat artikel 5 ooit een afschrikwekkend effect kon hebben.

Bij Finland en Zweden moet dat voorkomen worden door de periode tussen aankondiging en toetreding zo kort mogelijk te maken. In de tussentijd geldt artikel 5 immers nog niet. Mochten ze besluiten lid te worden, dan lijkt nu het uitgelezen moment. Schuwer: "De dreiging die Poetin heeft richting Finland en Zweden neemt enorm af door de troepen die hij verspilt in Oekraïne."

Ook Crump acht de kans klein dat Rusland op korte termijn reageert met een invasie in Finland: "Een eventueel Oekraïens NAVO-lidmaatschap was pijnlijker omdat Oekraïne als voormalige Sovjetstaat als onderdeel van Rusland wordt gezien. Finland wordt weliswaar ook als bufferstaat gezien en was ooit deel van het Russische Rijk, maar toch geldt het historische sentiment minder. Dat geldt helemaal voor Zweden. Daarnaast heeft Rusland in Oekraïne zijn doelstellingen al moeten bijstellen."

In tegenstelling tot Oekraïne kán het NAVO-lidmaatschap van Finland en Zweden ook veel sneller geregeld worden. Crump: "Ze voldoen aan alle eisen, zoals geen territoriale disputen hebben en bepaalde eisen over democratie en het ontbreken van corruptie. Daarom was de discussie over eventuele toetreding van Oekraïne ook zo bizar: dat land voldeed aan geen enkele eis."

Schuwer: "Eerst moeten Zweden en Finland een officiële aanvraag indienen. Het ideale moment lijkt daarvoor de NAVO-top in Spanje in de tweede helft van juni." Daarna moeten ze officieel uitgenodigd worden en alle NAVO-lidstaten moeten de aanvraag ratificeren. Crump: "Het kan een kwestie van maanden zijn. Maar Finland en Zweden kunnen ook zeggen: we doen het niet. Als het maar niet onduidelijk blijft."