VS en VK stoppen met Russische olie en gas, maar kan Europa dat ook?

• Linda Wisse

De Westerse sancties tegen Rusland troffen de eerste week van de oorlog in Oekraïne nog geen olie en gas. Maar Amerika en het Verenigd Koninkrijk maakten deze week een draai en hebben ook de invoer van Russische olie en gas verboden. Europa heeft nog geen boycot ingesteld, en het is de vraag hoe ver Europa bij zo'n boycot kan gaan.

De Russische economie draait op de export van energie. Vorig jaar bestond de Russische export voor meer dan de helft uit olie en gas. En bijna de helft van de staatsinkomsten komt uit olie en gas. Rusland is aandeelhouder van de oliegiganten Gazprom en Rosneft, waardoor een groot deel van hun winst naar de schatkist vloeit.

Hoe zit dat met gas?

Ruim een derde van alle gas in Europa komt uit Rusland. Dus Europa heeft een groot aandeel in het vullen van de Russische staatskas. De Amerikaanse president Biden zei de oorlog van Poetin niet meer te willen financieren en daarom de invoer te stoppen. De EU lijkt dat niet te kunnen, omdat Europa te afhankelijk is.

Vanwege de westerse sancties dreigde de Russische energieminister Novak onlangs voor het eerst met het dichtdraaien van de Nord Stream 1-gaspijpleiding. Volgens energiedeskundigen zou dat grote gevolgen hebben voor Europa.

Vooral Oost-Europa is afhankelijk van gas uit Rusland:

Vergeleken met andere EU-landen importeert Nederland weinig Russisch gas. Maar dat maakt ons niet direct minder afhankelijk van Rusland, omdat we een Europese gasmarkt hebben. "Gas stroomt heen en weer tussen Europese landen tegen ongeveer gelijke gasprijzen. Dus ook al hebben wij weinig aandeel in Russisch gas, we voelen de afhankelijkheid toch via buurlanden", zegt Machiel Mulder, hoogleraar energie-economie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Duitsland is relatief juist sterk afhankelijk van Russisch gas. Die afhankelijkheid leidt tot hoge gasprijzen voor alle EU-landen zodra er minder gas uit Rusland wordt gehaald. Mulder: "En dan dus ook voor Nederland en dat kan meewegen bij de beslissing om toch weer meer gas zelf te produceren, bijvoorbeeld in Groningen."

En hoe zit het met olie?

De EU is minder afhankelijk van Russische olie, maar toch komt ongeveer een kwart van alle Europese olie-import uit Rusland.

Shell kondigde aan helemaal te stoppen met olie uit Rusland, nadat het bedrijf felle kritiek kreeg op een aankoop van 725.000 Russische olievaten tegen een relatief hoge korting. Het bedrijf bood daarvoor excuses aan.

Deze grafiek laat zien welk deel van hun olie-import landen uit Rusland halen.

Volgens deskundigen is de afhankelijkheid van Russische olie makkelijker te verminderen dan die van gas, omdat olie via zeeschepen wordt vervoerd. Gas gaat via pijpleidingen en een bepaalde leiding kan maar één bepaald soort gas transporteren.

Maar zomaar van de Russische olie af, kan ook niet, zei Hans van Cleef, energie-expert bij ABN Amro eerder. "Raffinaderijen zijn gebouwd om een bepaald soort olie te verwerken. De Russische Oeral-olie is een zware dikke soort, goed voor bijvoorbeeld dieselolie, terwijl Amerikaanse olie lichter is. Een raffinaderij kan niet zomaar van olie wisselen."

Van het gas af?

Van Russisch gas af, is nog ingewikkelder. Wel is de import van Russisch gas in januari en februari al verminderd doordat er meer vloeibaar gas (lng) wordt geïmporteerd. De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, liet weten dat de EU in ieder geval voldoende vloeibaar gas heeft ingekocht om deze winter door te komen.

Maar helemaal onafhankelijk worden van Russisch gas kan niet op korte termijn, zegt hoogleraar Mulder. "Bij het opvoeren van lng loop je tegen een grens aan. Dat geldt ook voor het opvoeren van de binnenlandse gasproductie. Het Verenigd Koninkrijk is al bijna helemaal leeg geproduceerd. Dus dat zijn druppels op een gloeiende plaat."

Ook de Europese Commissie heeft zich over die vraag gebogen en wil dat de EU binnen een jaar twee derde minder Russisch gas gebruikt. Volgens het Internationaal Energieagentschap is het gebruik in die periode slechts met een derde terug te dringen. Een onderbouwing van de Commissie ontbreekt nog, maar de plannen leiden niet direct tot lagere prijzen, omdat de vraag naar olie en gas op dit moment te groot is.