China drukt kritiek de kop in met gedwongen tv-bekentenissen: 'Narratief controleren'
Toptennisster Peng Shuai was afgelopen week een opmerkelijke toeschouwer op de tribunes bij het freestyle skiën. Samen met IOC-baas Thomas Bach was ze getuige van de gouden medaille van landgenoot Eileen Gu. Afgelopen november beschuldigde Peng op sociale media voormalig vicepremier Zhang Gaoli van seksueel misbruik. Een post die binnen een half uur van het Chinese internet verdween. In een interview met het Franse L'Equipe stelt ze nu nooit iemand te hebben beschuldigd.
"We probeerden de vraag te beantwoorden die iedereen stelde: 'Waar is Peng Shuai'?", zei Bach afgelopen woensdag tegen journalisten. "Daarom hebben we haar uitgenodigd voor een ontmoeting hier, om te laten zien dat het niet iets eenmaligs is. We blijven in contact. We hebben de vraag 'waar is Peng Shuai?' beantwoord. En we blijven dat doen nu we haar hebben uitgenodigd naar Lausanne te komen", aldus Bach, refererend aan de stad waar het hoofdkwartier van het IOC is gevestigd.
Verklaringen en vooraf opgeschreven schuldbekentenissen, zelfkritieken: verschijningen als die van Peng Shuai dienen eenzelfde doel: het narratief controleren.
Een optreden dat de beleidsmakers in Peking zullen waarderen, maar mensenrechtenorganisaties zijn allesbehalve gerustgesteld door dit laatste optreden van Peng, van wie Chinese staatsmedia eerder al foto's en filmpjes verspreidden op Twitter. "De rol die het IOC speelt is verachtelijk", stelt directeur Peter Dahlin van mensenrechtenorganisatie Safeguard Defenders. Het belangrijkste doel van de Chinese autoriteiten is om elk gesprek over de verdwijning, en de beschuldigingen van seksueel misbruik een halt toe te roepen, meent hij. "Het IOC heeft op dat vlak meer effectieve PR geleverd dan welk ander PR-bureau in de wereld ooit had kunnen doen. Men knapt het vuile werk op voor de Communistische Partij, en dat voor een organisatie die claimt politiek neutraal te zijn."
Volgens Dahlin is het "vrij duidelijk" dat dit optreden door de staat is geregisseerd, vooral omdat de meeste video's en filmpjes tot nu toe via staatskanalen naar buiten zijn gebracht. "Verklaringen en vooraf opgeschreven schuldbekentenissen, zelfkritieken: verschijningen als die van Peng Shuai dienen eenzelfde doel: het narratief controleren", stelt Dahlin.
De Zweed weet waar hij over praat. Tot enkele jaren geleden ondersteunde hij in China mensenrechtenadvocaten, waarvoor hij zelf begin 2016 werd opgepakt door de veiligheidsdiensten. Hij zat 23 dagen vast, maar kwam vrij en mocht het land verlaten na een gedwongen schuldbekentenis die werd uitgezonden op de staatstelevisie.
Die ervaring gaf hem een uniek kijkje onder de motorkap van het Chinese propaganda-apparaat. "De vragen en antwoorden stonden op een stukje papier dat zowel de interviewer als ik in mijn handen gedrukt kreeg en dat we uit ons hoofd moesten leren. Ik was omringd door een dozijn veiligheidsagenten die het regisseerden", vertelt Dahlin via Signal. "Ergens was het heel humoristisch omdat het zo extreem was. Sommige dingen moesten opnieuw: spreek langzamer, verander je antwoorden hier of daar", gaat hij verder. Dahlin zette zijn mensenrechtenwerk na zijn uitzetting voort in Zuid-Europa.
Dat het, zoals in mijn geval, op televisie wordt uitgezonden is een nieuwe ontwikkeling die we zien sinds Xi aan de macht kwam.
"Schuldbekentenissen zijn zo oud als de Chinese Communistische Partij", gaat hij verder. "Dat het, zoals in mijn geval, op televisie wordt uitgezonden is een nieuwe ontwikkeling die we zien sinds Xi aan de macht kwam."
De ruimte voor kritiek op de overheid is sinds die tijd zo mogelijk nog verder ingeperkt. Drie protestparken, tijdens de Zomerspelen van 2008 aangewezen als plek waar Chinezen hun grieven zouden mogen uiten, hebben de tand des tijds niet doorstaan. In 2022 zijn de parken, officieel vanwege covid, in zijn totaliteit geschrapt. Niet dat er in 2008 veel gebruik van gemaakt kon worden: de 77 aanvragen werden zonder uitzondering afgewezen. De autoriteiten stelden dat veel van de problemen van aanvragers reeds waren opgelost. Bezoekers die we spreken in het Ritanpark zeggen zich het niet te kunnen herinneren.
Herinneren zullen ze Thomas Bach wel in China. Even verderop, in het Olympische Gemeenschapspark in Dongsi, hartje Peking, is een plekje ingeruimd voor een borstbeeld van de baas van het IOC. Een levende legende voor de Chinezen, die in deze winterse dagen naar het park komen voor hun dagelijkse pleindans. "Hij doet het geweldig", zegt een van de parkbezoekers, gevraagd naar zijn mening over de IOC-chef. "De wereld zou meer mensen als Bach moeten hebben. Dan zou de wereld er vrediger en meer verenigd bij liggen."
Een mening die Dahlin niet met hem deelt. "Alles wat betrekking heeft op de MeToo-beweging in China is off limits. Zeker als het draait om een partijbons, en men het beschouwt als een existentiële bedreiging van de partij. Met als resultaat dat, met hulp van het IOC, de gedane beschuldigingen nu dreigen te worden vergeten."
Het IOC benadrukte in de zaak-Peng Shuai eerder een sportorganisatie te zijn. "Het is onze taak om met haar in contact te blijven, om persoonlijke en stille diplomatie te bedrijven", zei een woordvoerder. Om eraan toe te voegen dat het niet aan het IOC is om een oordeel te vellen over de beschuldigingen die Peng Shuai uitte, of om te bepalen of er een onderzoek moet komen. Of zoals IOC-baas Bach het verwoordde: "We proberen stap voor stap te achterhalen of ze een onderzoek wil. Uiteraard zouden we haar daarin steunen, maar het is haar besluit. Het is haar leven, het zijn haar beschuldigingen."
