Nederland tegenover Rusland op eerste zitting MH17 bij Europees hof
7,5 jaar na de ramp met vlucht MH17 staan vanochtend Nederland en Rusland voor het eerst tegenover elkaar in een rechtszaal. Nederland verwijt Rusland dat het met zijn aandeel in het neerhalen van het vliegtuig het Europees mensenrechtenverdrag heeft geschonden. Bij de ramp kwamen alle 298 inzittenden om het leven, onder wie 196 Nederlanders.
De rechtszaak bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg staat los van de strafzaak in Nederland. Daar staan vier mannen terecht voor het afvuren van de Bukraket. De zaak bij het Europees hof is vooralsnog de enige zaak waar Rusland door Nederland wordt aangesproken op zijn verantwoordelijkheid. Als lidstaat van de Raad van Europa erkent Rusland dit hof in Straatsburg en zijn uitspraken.
In de ochtend stonden nabestaanden van MH17-slachtoffers bij het hof in Straatsburg:
"Rusland ziet de strafzaak in Nederland als een politiek spel tegen Moskou, en erkent die niet", zegt Hans de Borst, die zijn dochter Elsemiek verloor bij de ramp. Hij is naar Straatsburg afgereisd om de zitting bij te wonen. "Daarom is dit een heel belangrijk moment. Want hier wordt Rusland aangesproken. Rusland regelde de Buk, Rusland regelde de bemanning. We proberen nog steeds op meerdere manieren de waarheid en gerechtigheid te krijgen."
De meeste zaken bij het Europees hof worden door burgers aangespannen tegen hun overheid. Dat de ene lidstaat de andere aanklaagt is uitzonderlijk. Nederland heeft pas drie keer eerder een ander land voor het hof gedaagd.
Vandaag horen de zeventien rechters van de grand chamber de argumenten van beide partijen, en kunnen ze vragen stellen. De belangrijkste vraag die het hof moet beantwoorden is of Rusland zeggenschap had in het gebied in Oost-Oekraïne waar de Bukraket werd afgevuurd waarmee de MH17 is neergehaald.
Rusland ontkent betrokkenheid en zal betogen dat het niet ter verantwoording kan worden geroepen omdat het geen Russisch grondgebied is. Nederland moet aantonen dat de Russen de controle over het gebied hadden.
Eerst nabestaanden, toen de staat
De zaak in Straatsburg werd aanvankelijk aangespannen door nabestaanden van de inzittenden van MH17. De Nederlandse Staat sloot zich daarbij aan en diende ook een klacht namens de staat in.
Namens de nabestaanden zal Piet Ploeg van de Stichting Vliegramp MH17 vanochtend het hof toespreken. "Het kan niet zijn dat Rusland ermee weg komt, terwijl het een belangrijke rol speelde", zegt Ploeg. "Het is heel belangrijk dat onafhankelijke rechters zich hierover uitspreken. Ook voor de toekomst, dat zo'n ramp niet opnieuw kan gebeuren."
Het hof moet nu eerst bepalen of het deze zaak kan behandelen. Daarna komt de vraag of Rusland inderdaad het Europees mensenrechtenverdrag schond. Volgens Nederland zijn meerdere artikelen van het verdrag geschonden.
Het belangrijkste is Artikel 2, het recht op leven. Rusland was volgens Nederland betrokken bij het neerhalen van MH17 en heeft er niet voor gezorgd dat de crash werd voorkomen. Verder wordt Rusland verweten dat het de ramp niet goed heeft onderzocht en dat nabestaanden hierdoor, en door Russische desinformatie, blijven lijden onder de gevolgen van de ramp.
Schadevergoeding
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens kan Rusland opdragen om nabestaanden een schadevergoeding te betalen. Het legt andere staten meestal geen sancties op. Voor Nederland is het doel van het proces dat deze gezaghebbende rechters vaststellen welke rol Rusland speelde bij het neerhalen van MH17 en dat Rusland het mensenrechtenverdrag heeft geschonden.
Zeventien rechters gaan zich buigen over de zaak van Nederland tegen Rusland. Een van hen is Russisch. Een aangeklaagd land mag altijd zelf een rechter leveren, maar die heeft geen vetorecht. De zitting van vandaag was aanvankelijk in november 2021 ingepland. Dat ging niet door omdat de toenmalige Russische rechter zich kort voor de zitting zonder opgaaf van reden terugtrok. Eerder had Rusland tevergeefs gevraagd om uitstel vanwege de coronamaatregelen.
Een procedure bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens kan jaren duren.
In april publiceerde Nieuwsuur een verhaal over duizenden afgeluisterde telefoongesprekken van een van de verdachten: Sergej Doebinski. Het gaat om taps die de geheime dienst van Oekraïne had op twee nummers van hem. Met die tapes maakte NOS op 3 dit interactieve verhaal. Je kunt horen welke rol alle vier de verdachten uit de zaak hadden in de uren rond de ramp: