We laten het virus (gecontroleerd) uitrazen, is daarmee het eindspel begonnen?
Terwijl het aantal besmettingen met omikron explosief stijgt, heeft het kabinet besloten te versoepelen. Het virus zal hierdoor harder rondgaan. Maar wat zijn de gevolgen? Wanneer gaat deze golf weer dalen? En wat betekent het voor een volgende golf?
"Wat we nu doen, is het virus laten uitrazen", stelt Frits Rosendaal, epidemioloog van het LUMC, onomwonden. "Het idee was altijd om door maatregelen het aantal besmettingen te onderdrukken. Die gedachte lijkt niet meer prominent aanwezig."
Marino van Zelst, infectieziektenmodelleur van de WUR, gaat nog een stap verder: "Dit is ongecontroleerd uitrazen. Als je tienduizenden besmettingen per dag gaat accepteren, dan heb je het niet meer onder controle."
De opvatting dat het een vrij unieke situatie is, wordt gedeeld door Jacco Wallinga, infectieziektenmodelleur van het RIVM. "De maatregelen worden losser, terwijl de infecties fors oplopen. Dat kun je uitrazen noemen. Maar als het nodig is, zal alsnog op de rem worden getrapt. Dus van ongecontroleerd uitrazen is geen sprake."
Het RIVM zei gisteren dat het doel nog altijd is om het R-getal (het aantal mensen dat een besmet persoon zelf besmet) onder de 1 te krijgen, zodat de golf gaat dalen. Maar volgens de wetenschappers gaan we dat in Nederland voor het eerst proberen zonder extra maatregelen, zoals een lockdown.
Semi-groepsimmuniteit
"Deze golf gaat vanzelf weer dalen door zoiets als populatie-immuniteit", concludeert Van Zelst. "Dat woord is in Nederland vervuild geraakt. Maar het betekent dat er tijdelijk zoveel immuniteit is in de samenleving dat het aantal besmettingen weer gaat dalen." Omdat honderdduizenden mensen het virus gaan krijgen, heeft het virus steeds meer moeite om nog mensen tegen te komen die nog vatbaar zijn, legt Rosendaal uit: "Semi-groepsimmuniteit."
Hoe hoger de piek, hoe sneller de golf voorbij is.
"Semi-groepsimmuniteit vind ik wel goed uitgedrukt", zegt Wallinga. "Als je geen enkele maatregel meer zou hebben en het virus volledig zou loslaten, dan bereik je groepsimmuniteit. Dat is nu niet het geval, want er is nog wel een aantal maatregelen." Het is dus een combinatie van immuniteit en maatregelen die voor het dalen van de golf moet gaan zorgen.
"Het wordt heftig en kort", denkt Van Zelst. Als we alle maatregelen zouden loslaten, zou het nog sneller gaan, maar de vraag is of de samenleving dat aankan. "Hoe hoger de piek, hoe sneller de golf voorbij is. Maar dan krijg je mogelijk een overbelasting van de zorg", aldus Rosendaal. Hij vindt het daarom logisch dat ervoor is gekozen om de golf over een langere periode uit te smeren.
Wallinga berekende vorige week dat met de huidige versoepelingen er begin maart alsnog 1500 coronapatiënten op de IC zouden kunnen belanden, veel meer dan de ziekenhuizen aankunnen. Maar, zo tekende hij toen al aan, het gaat hierbij om een "te pessimistisch" scenario. Er is onder meer niet meegerekend dat omikronpatiënten mogelijk minder lang op de IC liggen dan deltapatiënten.
De ziekenhuisopnames gaan, zodra ook ouderen omikron krijgen, inderdaad vanzelf stijgen, denken de epidemiologen. Maar volgens de Belgische hoogleraar virologie Marc Van Ranst (KU Leuven) is de inschatting van het RIVM veel te somber. Net als Rosendaal riep hij in november al dat de komst van omikron goed nieuws was. "Het omikronvirus is echt minder ziekmakend. De infectie is meer in de bovenste luchtwegen en minder in de onderste luchtwegen", aldus Van Ranst.
Er is volgens hem daarom in Nederland nog wel ruimte om verder te versoepelen, bijvoorbeeld door het verruimen van de quarantaineregels. "Als je omikron hebt, maar geen symptomen, dan mag je in België in de kritische sectoren blijven werken. Mits je een FFP2-masker draagt."
Van Zelst heeft zich altijd uitgesproken voor indammen: niet primair kijken of de ziekenhuizen het aankunnen - zoals het kabinet deed - maar het aantal besmettingen structureel zo laag mogelijk houden. Maar omikron heeft de situatie veranderd, vindt ook hij. "Ik vind het nu heel lastig om te zeggen wat je precies moet doen. Je krijgt een ziektelast waarvan je niet goed weet hoe groot die is. Dat is een risico van uitrazen."
"En dat is waarom ik nu niet goed weet wat wijsheid is. Ik vind dat je sowieso een aantal maatregelen moet nemen om de verspreiding zoveel mogelijk te remmen. Vermoedelijk krijg je het R-getal dan nog niet onder de 1."
Griepachtige situatie
Doordat we ditmaal de golf niet door maatregelen onderdrukken, maar min of meer loslaten, is het risico op een nieuwe golf veel kleiner, denken de wetenschappers. "Het is vrijwel zeker dat we er dan tot de herfst goed voor staan", denkt Rosendaal.
"Deze golf eindigt anders dan de vorige twee wintergolven: die eindigden door maatregelen, ander gedrag en andere weersomstandigheden. Maar nog steeds waren er heel veel mensen die het nog konden krijgen." Die zijn er volgens hem straks niet meer. Een nieuwe variant kan dan nog roet in het eten gooien. "De volgende golf wordt vrijwel zeker minder hoog. Mogelijk in de herfst al fors minder", vermoedt hij.
Als we deze golf achter de rug hebben, dan komen we in de situatie van een jaarlijkse griepepidemie terecht.
"Tot en met de zomer gaan we het wel redden", denkt ook Van Zelst. "Het lastige is dat de immuniteit van de booster snel afneemt en we niet zeker weten hoe langdurig de immuniteit tegen een besmetting met de omikronvariant is." De golf in het najaar zal lager zijn, denkt ook hij, maar hoeveel lager zal daarvan afhangen.
Net als Rosendaal denkt Van Ranst dat het eindspel is begonnen. "Als we deze golf achter de rug hebben, dan komen we in de situatie van een jaarlijkse griepepidemie terecht", denkt hij. Maar, zo waarschuwt hij, dat moeten we niet onderschatten. "Griep is een gevaarlijke, dodelijke aandoening, met soms duizenden doden per jaar. Dat wordt vaak verkeerd geïnterpreteerd."
"Maar bij griep stellen we niet elke dag de ethische vraag: hadden we deze doden kunnen voorkomen?", benadrukt hij. "Uiteindelijk is het een politieke beslissing: we gaan in plaats van het probleem onder controle te houden met maatregelen, naar een situatie waarin we een hoger dodental aanvaarden. En bij een hard coronajaar en influenzajaar moet je aanvaarden dat je dubbel zoveel doden hebt."
Wallinga is nog voorzichtig. "Tot nu toe heeft het virus steeds weer voor verrassingen gezorgd. Of dit het eindspel is weet je pas achteraf."
