EU richt met nieuwe wetgeving pijlen op hart van big tech
Ze verdienen samen wereldwijd jaarlijks honderden miljarden euro's en hebben grote invloed op ons digitale leven: techgiganten als Google, Meta (voorheen Facebook) en Apple. Maar juist dat heeft in de ogen van de Europese Unie geleid tot veel te veel macht voor die bedrijven. De EU staat op het punt nieuwe, veel strengere regels door te voeren die de bedrijven tot fundamentele veranderingen moeten dwingen.
De wetgeving zet bijvoorbeeld de bijl aan de wortels van Apples App Store. Dat is nu de enige plek waar consumenten met iPhones en iPads apps kunnen vinden. Dat kan gaan veranderen en dan staan er voor Apple miljarden op het spel. Daarnaast wordt het verboden om in rangschikking - denk aan zoekresultaten - eigen diensten voor te trekken ten koste van die van andere.
Er wordt al ruim een jaar gewerkt aan deze wet: de Digital Markets Act (DMA). De regels zijn gericht op online platforms. Aan de details wordt nog gesleuteld, maar het is nu al duidelijk dat ze in ieder geval die grote Amerikaanse techreuzen gaan treffen.
Stempel 'poortwachters'
Zij worden straks gezien als zogeheten 'poortwachters'. Ze zijn zó groot dat ze in feite zeggenschap hebben over wie toegang krijgt tot de markt waarop ze actief zijn, is de uitleg van de Europese Commissie. Houden techbedrijven zich niet aan de regels, dan kan de EU miljardenboetes opleggen of zelfs in een uiterst geval dwingen om bedrijfsonderdelen af te stoten.
Hoe groot zijn de techbedrijven? Vaak groter dan de hele top-5 van de autosector, levensmiddelen en farmacie:
Je zou kunnen zeggen dat de kern van de wet draait om het tegengaan van één ding: misbruik van marktmacht. Het is de afgelopen jaren het sleutelwoord geweest bij de miljardenboetes die zijn uitgedeeld aan Google en de onderzoeken die zijn aangekondigd. Die 'lessen' zijn gebruikt om de nieuwe regels op te stellen.
"Als je naar de digitale markt kijkt, dan is er een probleem", zegt onderzoeker Lisanne Hummel van de Universiteit Utrecht. "Bedrijven zijn zo afhankelijk van grote techbedrijven, dat dit ze kwetsbaar maakt. De macht die big tech heeft is te groot."
Hummel legt uit dat het idee van de DMA onder meer is dat die meer keuzes biedt aan mensen. "De markt wordt eerlijker en het wordt makkelijker om mee te doen." Dat kan weer leiden tot een beter aanbod, van bijvoorbeeld nieuwe Europese concurrenten, en (waar dit van toepassing is) tot lagere prijzen. Daarmee raakt de wetgeving dus ook direct aan hun verdienvermogen.
Maar Hummel maakt wel een belangrijke kanttekening. "Als je mij vraagt of dit de juiste manier is om het aan te pakken, dan is mijn antwoord dat we het nog niet weten. Leidt dit tot alternatieven voor Apples App Store, Google's zoekmachine of Amazon? Het wetsvoorstel biedt die ruimte, maar is het ook levensvatbaar?"
De lobbymachine van big tech
De uitwerking van de nieuwe regels mag dan nog onduidelijk zijn, alleen al de onzekerheid over de gevolgen ervan veroorzaakt veel onrust onder techreuzen. De belangen zijn enorm.
Volgens een rapport van Coroporate Europe Observatory en LobbyControl, non-profitorganisaties die meer openheid over lobbyen willen, geeft de techsector in Brussel het meeste geld uit aan lobbyen. Men wéét dat deze regels eraan komen, maar ze zullen er alles aan om de gevolgen zo veel mogelijk te beperken.
Big tech gaf verreweg het meeste geld uit aan lobbyen:
In gesprek met de NOS waarschuwen ingewijden in de techindustrie (die vanwege de gevoeligheid van het onderwerp en omdat het wetgevingsproces nog niet is afgerond niet bij naam genoemd willen worden) voor de in hun ogen mogelijk negatieve gevolgen.
Zo wordt er rekening mee gehouden dat je straks als gebruiker binnen verschillende diensten van een bedrijf veel vaker opnieuw moet inloggen. Een andere ingewijde stelt dat de smartphone onder de voorgestelde regels niet van de grond zou zijn gekomen - de vraag is natuurlijk of dat zo is, maar het geeft wel weer hoe groot de belangen zijn.
Verder klinkt er de zorg over de vraag hoe de techgiganten straks kunnen controleren of ze de juiste maatregelen nemen. De Europese Commissie staat maar ten dele open voor een gesprek en zelfs dan is het nog maar de vraag of er een antwoord volgt. "Het is nu niet 100 procent goed geregeld. Daar worden we zenuwachtig van", zegt een betrokkene. Onderzoeker Hummel van de Universiteit Utrecht snapt deze zorg vanuit de techsector.
Gevolgen voor Europese techbedrijven
Waar nog veel onduidelijkheid over is, is wat deze regels gaan betekenen voor kleinere techbedrijven. Dat hangt af van de definitie wanneer je een 'poortwachter' bent en daar wordt nog aan gesleuteld. Het blijft daarom een spannende tijd voor partijen als Booking.com en Spotify, die hier mogelijk ook onder gaan vallen.
Ten slotte is de Nederlandse brancheorganisatie voor start-ups kritisch op de voorstellen en waarschuwde in november vorig jaar voor onvoorziene gevolgen.