Nederland zat een maand in lockdown. Was dat wel nodig?
Een maand lang zat Nederland, anders dan omliggende landen, in een lockdown. Maar de donkere scenario's, die de reden waren van de lockdown, zijn niet uitgekomen. Waarom waren de scenario's zo somber? En is er te hard ingegrepen?
Het was een gitzwart scenario dat RIVM-modelleur Jacco Wallinga half december aan de overige OMT-leden toonde. Als er niet zou worden ingegrepen dan zou het kunnen dat er begin februari 4000 coronapatiënten op de IC zouden liggen. Dat is een veelvoud van wat de ziekenhuizen in Nederland aankunnen. En dus was ingrijpen noodzakelijk, concludeerden de OMT-leden.
Maar ook bij ingrijpen zou het er alsnog toe kunnen leiden dat er half januari zo'n 1500 mensen op de IC zouden liggen, liet het model zien. In werkelijkheid zijn dat er nu minder dan 400. Hoe kan dat?
"Allereerst zijn de maatregelen een week eerder ingegaan dan waar het model van uitging", legt Quirine ten Bosch uit, epidemioloog en infectieziektemodelleur aan de Wageningen Universiteit. Daardoor kon het aantal nieuwe ziekenhuisopnames door de deltavariant sneller afnemen en werd de groei van omikron afgeremd.
Maar het grootste verschil is dat de belangrijkste aannames uit het model inmiddels achterhaald zijn. "Het model ging ervan uit dat omikron even ziekmakend is als delta", aldus Ten Bosch. "Maar waarschijnlijk is de kans op ernstige ziekte 50 procent minder groot, misschien nog wel minder dan dat."
Op de intensivecareafdelingen leidt het mogelijk zelfs tot 70 procent minder kans op opname. Bovendien liggen mensen met omikron mogelijk ook minder lang op de IC, waardoor de druk op de zorg nog minder wordt.
Data ter zijde gelegd
Bij het RIVM werd vooral gekeken naar Denemarken en het Verenigd Koninkrijk. Half december was men er in die landen nog niet van overtuigd dat omikron milder was. In Zuid-Afrika, waar de omikrongolf al op zijn retour was, wees wel alles erop dat het minder ziekmakend was. Maar die data zijn terzijde gelegd.
"De berichten uit Zuid-Afrika waren dat het een mildere variant was, maar het is gevaarlijk om dat dan als enige scenario mee te nemen", reageert OMT-lid en arts-microbioloog Marc Bonten. Hij vindt het terecht dat die cijfers niet leidend waren. "Het ging om jongere mensen in een ander werelddeel in de zomer. Het was niet uit te sluiten dat het in Nederland anders zou gaan."
In onderstaande grafiek is goed te zien dat omikron veel harder rondgaat, maar minder ziekmakend is:
In het OMT-overleg van 17 december zijn gunstige scenario's wel besproken. "We hebben ongeveer twintig verschillende scenario's gezien", aldus Bonten. "Maar voor je beleid kies je een heel slecht scenario, want daar moet je je op voorbereiden."
Wat ook meespeelt is dat Nederland er slecht voorstond. "De ziekenhuizen lagen toen nog vol. Weinig mensen hadden een booster gehad en we hadden ongelooflijk weinig kennis over wat er zou gebeuren. Op basis daarvan hebben we gezegd: we moeten wat tijd kopen." In andere landen was die noodzaak er minder, volgens Bonten, omdat ze in de rest van Europa veel verder waren met boosteren.
Volgens het model zouden de ziekenhuisopnames inmiddels weer moeten gaan stijgen, maar dat is - twee weken nadat het aantal besmettingen weer waren gaan stijgen - nog altijd niet gebeurd. Volgens Ten Bosch komt dat doordat omikron in Nederland nauwelijks nog rondgaat bij mensen boven de zestig. Zodra dat wel gebeurt zullen ook de ziekenhuisopnames weer gaan toenemen. "Die stijging gaat nog komen", aldus Ten Bosch.
Omdat niemand weet hoe snel dat zal gaan, vinden beiden het verstandig dat nog niet alles in één keer wordt versoepeld. "We hebben twee keer eerder alles losgelaten. En dat is twee keer niet goed gegaan", aldus Bonten, verwijzend naar de versoepelingen van afgelopen zomer en september. LUMC-epidemioloog Frits Rosendaal is dat met hem eens. "We moeten eerst kijken wat deze versoepelingen doen."
Overdreven
Maar was de lockdown niet wat overdreven? "Of we met de huidige kennis op dat moment voor een lockdown waren gegaan, dat weet ik niet," zegt OMT-lid Marc Bonten. Toch staat hij nog steeds achter het advies van toen. "Vanwege het feit dat er nog weinigen geboosterd waren, hadden we sowieso forse maatregelen geadviseerd. We wilden tijd kopen om te boosteren, de ziekenhuisbezetting te laten dalen en kennis te verzamelen. Dat is gebeurd."
Ook Rosendaal en Ten Bosch, die niet in het OMT zitten, vinden de lockdown verdedigbaar. "Ik heb bij eerdere golven vaak gedacht: hadden we niet wat eerder moeten ingrijpen? Dus ik ben blij dat we dit keer uit voorzorg hebben gehandeld", aldus Rosendaal.
Ten Bosch denkt er net zo over: "Ook als omikron 50 procent minder ziekmakend is, kon volgens de prognoses de zorg het niet aan. Dus was het een logisch besluit." Of met de kennis van nu de avondlockdown van toen voldoende was geweest om de zorg niet te overbelasten, kan Ten Bosch niet zeggen. "Dat is lastig om zo te zeggen, dat zul je opnieuw moeten modelleren."