Kan topoverleg 'zorgelijkste crisis sinds Koude Oorlog' oplossen?
Dertig jaar na het einde van de Koude Oorlog lijkt de geschiedenis bezig aan een comeback. Het Westen en Rusland staan lijnrecht tegenover elkaar in Oost-Europa, waar op dit moment vooral de situatie rond Oekraïne zorgelijk is.
De afgelopen maanden heeft Rusland tienduizenden militairen aan de grens met Oekraïne gestationeerd, waardoor het vermoeden bestaat dat het land een invasie voorbereidt. Amerika dreigt met verregaande sancties als Rusland Oekraïne binnenvalt.
Deze week staat er een serie gesprekken gepland waar Rusland en Amerika aan deelnemen die moet voorkomen dat woorden worden ingeruild voor wapens. Analisten spreken van de zorgelijkste crisis sinds de Koude Oorlog en denken dat komende week verstrekkende gevolgen kan hebben.
Wat zijn de eisen van de verschillende partijen?
Rusland ziet invloed in Oekraïne als belangrijk doel, maar wellicht nog belangrijker is de NAVO een halt toeroepen. Die organisatie is in 1949 opgericht om een westers front te vormen tegen de Sovjet-Unie. De Russische president Poetin ziet de NAVO en vooral potentiële uitbreiding daarvan richting het oosten als existentiële bedreiging.
De NAVO beschouwt Ruslands militaire interventies in omringende landen, en met name de verovering van de Krim op Oekraïne in 2014, juist als bewijs dat militaire samenwerking ook na de Koude Oorlog nog nodig is als verdediging tegen Rusland. Na 2014 werden er daarom wapens en NAVO-militairen gestationeerd in de Baltische staten en Polen.
Waar Rusland het eerder als onacceptabel beschouwde dat er NAVO-aanwezigheid zou zijn in niet-lidstaat Oekraïne, zijn de eisen de laatste maanden uitgebreid. Rusland wil nu dat de NAVO ook geen militairen meer stationeert in alle landen die na 1997 lid zijn geworden. Dat komt neer op alle Baltische, Oost-Europese en Balkanleden van de NAVO. Ook moet de NAVO toezeggen dat Oekraïne en andere ex-Sovjetstaten nooit lid zullen worden van de NAVO.
Bekijk ook deze video over de troepenopbouw van Rusland aan de grens met Oekraïne:
De VS en de NAVO willen dat Rusland de spanning deëscaleert door te stoppen met het stationeren van troepen aan de grens met Oekraïne. Ook vinden zij dat Rusland niets te zeggen heeft over wie er lid wordt van de NAVO.
De vrees is dat Rusland overgaat tot een militaire invasie van Oekraïne als de eisen niet worden ingewilligd. Als dat gebeurt zullen de VS en de NAVO waarschijnlijk niet gelijk militair ingrijpen. Wel dreigen ze met sancties, zoals het afsluiten van Rusland van het SWIFT-systeem dat internationale transacties tussen grote banken verwerkt, een embargo op de verkoop van Amerikaanse producten en technologie aan Rusland en het bewapenen van Oekraïense strijdgroepen die dan een guerillaoorlog tegen Rusland kunnen voeren. Rusland zegt alle banden met het Westen te verbreken als zulke sancties volgen.
Wat verwachten analisten van de gesprekken?
Een snel akkoord lijkt gezien de eisen in ieder geval onrealistisch, zeggen analisten. Voor het Westen zou de ideologische onderbouwing van de NAVO op losse schroeven komen te staan bij verregaande concessies, voor Poetin de legitimering van zijn opstelling tegen het Westen.
Voor de NAVO geldt dat een aanval op een van de lidstaten wordt opgevat als een aanval op álle lidstaten. Daarmee heeft lidmaatschap een afschrikwekkende werking richting landen die een conflict zoeken met een van de lidstaten.
Daarom vindt de NAVO het ook onacceptabel dat er geen NAVO-wapens en -militairen meer in sommige lidstaten zouden mogen worden gestationeerd: "Er kan geen situatie ontstaan waarin er tweederangsleden van de NAVO zijn die wij als alliantie niet mogen beschermen", aldus NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg.
Rusland aan de andere kant neemt ook een risico. Poetin heeft de NAVO jarenlang als de belangrijkste dreiging neergezet. Het land vindt dat het bufferstaten nodig heeft die het kan beïnvloeden om een invasie van vijanden te voorkomen.
Hoe kijkt Poetin naar Oekraïne, Oost-Europa en de NAVO? NOS op 3 legt het uit:
Die geschiedenis is nog springlevend in Rusland, schrijft geopolitiek strateeg George Friedman. Daarnaast zouden westers georiënteerde democratische buurlanden een nachtmerrie zijn voor Poetin, aldus historica Anne Applebaum in The Atlantic: "Wat als de Russen jaloers worden op hun Oekraïense buren? Wat als ze besluiten dat ze ook zo'n systeem willen?" Daarnaast spelen er oude emoties bij Poetin, zegt ze. Poetin ziet Oekraïne als historisch deel van Rusland en Oekraïners en Russen als één volk. Daarover schreef hij vorig jaar zelfs een essay van 6000 woorden.
Als Poetin inbindt is het de vraag hoe serieus anderen zijn stevige woorden over de NAVO en Oekraïne nog nemen. Maar, zegt analist Pasi Eronen van het Conflict Studies Research Centre tegen CNN: "Poetin is een autocraat op leeftijd die geobsedeerd is met de legitimiteit van zijn heerschappij en het falen van de Sovjet-Unie." Helemaal nu het economisch slecht gaat, zoekt hij rechtvaardiging van zijn presidentschap in geopolitieke kwesties.
Doet Poetin echter geen concessies en valt hij Oekraïne binnen, dan riskeert hij een langdurig conflict en ingrijpende sancties, met alle gevolgen van dien voor de Russische bevolking.
