Jaar van records voor aandelen, huizen, sparen en pensioenen

• André Meinema

  Verslaggever economie

Niet eerder waren beurskoersen zo hoog, de pensioenpotten en spaarvarkens zo rijkelijk gevuld, huizen zo duur, was de werkloosheid zo laag en het bruto binnenlands product (bbp) zo groot, terwijl het land nog altijd worstelt met de uitwassen van een wereldwijde pandemie.

De AEX rondt het beursjaar af met een recordwinst. De hoofdindex van de Amsterdamse aandelenbeurs noteert op de laatste beursdag van het jaar 28 procent hoger dan begin dit jaar, een ongekend hoog jaarrendement.

De economie wordt van tijd tot tijd gehinderd door onzekerheid over de impact van nieuwe virusvarianten, lockdowns en beperkende maatregelen, maar groeit eigenlijk stevig door. Weliswaar is het sociaal onrustig en zit het in sommige sectoren niet mee, en spelen hoge inflatie en nul procent spaarrente consumenten parten, maar over de hele linie gaat het goed en varen we wel, gemiddeld genomen en op papier wel te verstaan.

Ongelijk verdeeld

De economie is sterk hersteld en doet het inmiddels beter dan in 2019, het jaar voor de coronacrisis begon. Het bbp, de opgetelde economische bedrijvigheid van heel Nederland, was niet eerder zo groot, naar schatting een slordige 850 miljard euro (pdf).

En dat alles midden in een heftige pandemie. "Het is pijnlijk te zien hoe ongelijk de economische pijn en onzekerheid als gevolg van de pandemie zijn verdeeld. Het economisch leven van sommige ondernemers is verwoest, anderen merken geen economische pijn", constateert Han de Jong, voormalig hoofdeconoom van ABN Amro.

Ook het CPB stelt in de Macro Economische Verkenning 2022 (pdf) dat de trend van hogere prijzen van huizen, aandelen en andere vermogenstitels aanleiding geven tot zorg, omdat die leidt tot groeiende vermogensongelijkheid en risico's meebrengt voor de financiële stabiliteit.

Veel vraag, te weinig aanbod

2021 is sinds de zomer het jaar van hoge inflatie, en dat is wennen na jaren van lage inflatie. De extreem lage rente en ruimhartige geldpolitiek van de centrale banken lijken nu toch de inflatie aan te jagen, na jaren van weinig effect. "Opvallend", vindt De Jong, "hoezeer de meeste economen, inclusief centrale banken, zich hebben verkeken op de inflatie."

Van alles en nog wat wordt duurder, vooral energie. De goed draaiende economie en meer vraag en inhaalvraag vergen veel grondstoffen, productie en transport. De fabrieken en leveranciers kunnen het moeilijk bijbenen, doordat fabrieken en havens getroffen worden door lockdowns en uitvallend personeel en het transport nog altijd stroef verloopt. Dat leidt tot schaarste en tekorten, en dus hogere prijzen.

De gas- en stroomprijzen zijn in een half jaar tijd vervijfvoudigd. De hoge energieprijzen zijn volgens De Jong vooral het gevolg van veel vraag en te weinig aanbod. Hij wijst erop dat de opbrengst van windenergie tegenviel. Bij de energieprijzen spelen naast schaarste en de energietransitie ook de geopolitieke spanningen rond Rusland, Oekraïne en Europa een rol.

Inflatie wakkert doorgaans prijzen nog meer aan, door stapeling van hogere prijzen en kosten. "Inflatie holt de koopkracht uit en pakt voor sommige mensen echt heel slecht uit, en ook voor sommige sectoren, zoals de glastuinbouw en de energie-intensieve industrie", zegt Han de Jong.

Voor stagflatie, een stagnerende economie in combinatie met hoge inflatie, is hij niet bang. "Periodes van stagflatie duren nooit erg lang. De stagnatie heeft altijd al snel grip op de arbeidsmarkt en daarmee op de lonen, en daarmee op de inflatie."

Pensioenkassen overvol

In de Nederlandse economie wordt de rol van belegd vermogen steeds groter. Aandelen, huis en pensioen spelen een belangrijke rol en zijn onderling met elkaar verweven. Met beleggen kan je de lage spaarrente opvangen, het huis financieren en voor pensioen zorgen.

En eigenlijk moet je ook spaargeld erbij rekenen, want sinds corona is het spaarvarken van huishoudens veel beter gevuld en een belangrijke vermogensfactor geworden. Op de spaarrekeningen staat nu 409 miljard euro, dat is 40 miljard euro meer dan vlak voor de coronacrisis uitbrak.

Naast het vermogen in de vorm van beleggingen, een eigen huis en spaargeld, hebben veel Nederlanders nog een aanzienlijke vermogensbron: het pensioen. Niet direct beschikbaar, maar bedoeld voor later. De kassen van de pensioenfondsen zitten overvol, het totaal belegd pensioenvermogen bedraagt nu 1740 miljard euro, een record.

De lage marktrente heeft veel pensioenfondsen in de problemen gebracht, omdat er meer geld voor toekomstige pensioenuitkeringen gereserveerd moest worden. Daardoor was de dekkingsgraad te laag, waardoor kortingen dreigden en pensioenen niet geïndexeerd worden. Dankzij de beleggingen op de beurs hielden veel pensioenfondsen toch het hoofd boven water.

De huizenprijzen rijzen de pan uit. Voor consumenten is geld voor hypotheken spotgoedkoop en ruim voorhanden. Maar huizen zijn schaars en huren of kopen kost steeds meer. Het tekort aan woningen wordt geraamd op 300.000. Te weinig huizen voor steeds meer mensen drijft, geholpen door de lage rente en vermogensaanwas, de huizenprijzen en huren enorm op. Op veel koopwoningen zit een hoge overwaarde.

De vierkantemeterprijs van een tussenwoning is in twee jaar 40 procent gestegen, van een appartement 30 procent. De huizenprijzen waren tot twee à drie jaar geleden vooral een issue in de grotere steden in de Randstad, maar inmiddels speelt het probleem in het hele land.

Een eigen huis is onbetaalbaar en huizenkopers, de starters voorop, vallen buiten de boot. En dat zal nog wel een tijdje zo blijven, want het tekort aan woningen laat zich niet snel oplossen.

Aandelen

Opvallend zijn ook de alsmaar stijgende beurskoersen. Als de AEX straks het jaar sluit rond de 800 punten is de jaarwinst maar liefst 28 procent, niet eerder steeg de index zo hard in een jaar tijd.

Vaak wordt gedacht dat de omvangrijke geldpolitiek van centrale banken de belangrijkste oorzaak is van de koersstijgingen, maar Han de Jong denkt dat de lage rente en de winstverwachtingen van bedrijven een belangrijker rol spelen.

"Volgens mij hebben veel beursgenoteerde bedrijven relatief weinig schade geleden door de pandemie, hebben tal van bedrijven juist geprofiteerd en hebben bedrijven in het algemeen de gelegenheid aangegrepen om te herstructureren en hun verdienmodellen aan te scherpen. Zolang zich geen moordende loon-prijsspiraal voordoet, denk ik dat winsten per saldo ook profiteren van de hoge inflatie met hogere prijzen."