Olympische wegwedstrijd: 'Ze kenden haar niet? Dan hebben ze hun huiswerk niet goed gedaan'

• Stefan van der Weijde

  .

Annemiek van Vleuten kwam juichend over de finish. Dat was zo'n beetje het enige normale aspect aan de olympische wegrace voor vrouwen in Tokio, op zondag 25 juli. Alleen klopte dat uitgerekend die keer, tijdens de belangrijkste wedstrijd van het jaar, niet.

Terug naar een knotsgekke dag waarop voor de Nederlandse vrouwen alles misging wat er mis kon gaan en een amateur uit Oostenrijk er met de gouden buit vandoor ging. En hoe twee andere Nederlanders daar een rol in speelden.

"Dat meisje kennen wij niet", klonk het verbouwereerd uit de mond van Annemiek van Vleuten, enkele minuten nadat ze zich had gerealiseerd dat ze niet het goud, maar het zilver had gewonnen op de Olympische Spelen.

"We koersen nooit met haar", vervolgde haar verbazing. Marianne Vos gaf toe dat ze de winnares alleen van naam kende. "We hebben haar onderschat." En de uittredend kampioene, Anna van der Breggen? "We hadden meer kunnen doen in de finale, maar we hadden de informatie niet."

Het waren de eerste reacties op de finishlijn van drie topfavorieten, die zojuist in hun hemd waren gezet door de relatief onbekende Anna Kiesenhofer (30), die al in het eerste uur van de wedstrijd een onoverbrugbare voorsprong had gepakt.

Geconfronteerd met de uitspraken van de Nederlandse vrouwen, vallen in Oostenrijk vijf maanden later een paar Nederlanders nog net niet van hun stoel. "Ze kenden haar niet? Dan hebben ze hun huiswerk niet goed gedaan", merkt Frank Pennings op.

Pennings is in Nederland geboren, maar is al jaren woonachtig in het Alpenland. Hij is bovendien de coach van het Oostenrijkse mannenteam. En hij merkt op dat Kiesenhofer toch al eens een huzarenstukje had uitgehaald in de Ardèche. En ook toen kreeg ze toch Anna Plichta uit Polen mee?

De rol van Pennings op die 25 juli, een dag ná de race van zijn eliterenners, was om zijn collega Klaus Kabasser te helpen met onder meer de doorkomsttijden.

"Ik stond de hele dag aan de finish. We hadden een scherm, dus we konden precies volgen hoe de wedstrijd verliep. En we hielden elkaar tijdens de race via apps op de hoogte. Zo gaven we informatie door aan de auto van de coach, zodat Anna ook voortdurend wist wat de verschillen waren."

Pennings kan zich niet voorstellen dat het bij Nederland anders verliep. ''Het lijkt me sterk dat zij de informatie niet hadden.''

'Dit was haar kans'

Hij zag op dat scherm aan de finish bijvoorbeeld dat Kiesenhofer, die het niet gewend is om in een peloton te rijden, bij de neutrale start nog tien meter áchter de groep van in totaal 67 vrouwen reed. Maar zodra het officiële startsein gegeven werd drong de amateur, die al jaren daarvoor een profcarrière had laten schieten, naar voren. En ze plaatste de eerste demarrage.

Precies zoals dat vooraf was besproken. "Een vroege vlucht kon lang vooruit blijven op dit lastige parcours, dat hadden we een dag eerder gezien bij de mannen. Dat was haar kans om een medaille te halen."

Kiesenhofer kreeg naast Plichta ook de Israelische Omer Shapira mee. Geen namen die doorgaans terug te vinden zijn in de toptien, maar ook geen rensters die, zo zou blijken, eenvoudig terug te pakken zijn op een parcours van slechts 137 kilometer.

"Er wordt in het peloton totáál niet gereageerd", zagen Herbert Dijkstra en Roxane Knetemann vanuit de commentaarcabine. Dijkstra: "Ik ben heel benieuwd naar de teambespreking van Nederland. Hoe ga je om met deze wedstrijd als je vier van zulke winnaressen in je ploeg hebt?"

Knetemann: "Daar vragen wij al maanden naar bij bondscoach Loes Gunnewijk. Zij antwoordt steevast dat er duidelijke afspraken gemaakt worden."

De verbazing groeit ook bij een andere Nederlander in Oostenrijkse dienst, verzorger Herman Smeets. Hij staat na 66 kilometer met bidons en gelletjes klaar voor Kiesenhofer.

"Toen ze bij mij langskwam hadden ze al negen minuten! Ik stond daar met verzorgers van andere landen en we vroegen ons allemaal af: wat gebeurt hier?! Waarom rijdt er niemand? Sommigen feliciteerden me al."

'Weten ze het niet?'

Op de bank in Nederland had Ellen van Dijk, die was afgevallen voor de olympische selectie, dezelfde reactie. "Ik zag dat het zelfs opliep naar elf minuten en ik dacht: weten ze het niet?"

Van Dijk was er tijdens twee eerdere Spelen in 2012 en 2016 wel bij. "Als er toen wat wegreed in het begin, moest ik mee. Dat was mijn taak. Het is natuurlijk makkelijk praten vanaf de bank, maar het leek alsof er dit keer geen duidelijke rolverdeling was."

Bij het stuwmeer zag verzorger Smeets ook iemand van de KNWU staan. "Hij had een whiteboard. Ik weet nog dat daar in het rood iets opgeschreven stond. Ik dacht nog: dat ga je niet zo makkelijk zien als renster."

Maar Smeets bekommerde zich meer over zijn eigen pupil. "En Anna zag er nog vrij relaxt uit. Toen was het wachten op het peloton." Smeets is al twee jaar actief als verzorger van de Oostenrijkse vrouwenploeg. Normaal gesproken moedigt hij ook andere (Nederlandse) rensters aan. "Maar nu hadden we opeens een kans op winst, dus dat deed ik nu niet."

Smeets begon andere olympiërs uit Oostenrijk te verwittigen dat ze maar beter voor een keertje in hun leven naar het wielrennen konden gaan kijken. Want er stond iets te gebeuren.

"Op negen kilometer van de finish kwam ze nog een keer langs mij. Het was nog steeds een kleine drie minuten. Ik was aan het juichen met een andere Oostenrijker. Unfassbar was het.''

''Uiteraard kon er nog van alles misgaan, het weer was zodanig dat je snel krampen kon krijgen, maar normaal gesproken zou ze het vol gaan houden. We hebben daar al een klein feestje gevierd."

Kiesenhofer hield het vol. Wat Van Vleuten, die na een achtervolging van twintig kilometer geen steek dichterbij was gekomen, en de rest van het Nederlandse team ook nog probeerden - het kwam te laat.

Kiesenhofer bleef als enige buiten schot, want Plichta en Shapira, die ze vijftig kilometer eerder had gelost, werden in de slotfase gegrepen door het peloton.

Ze hield uiteindelijk 1.19 over op Van Vleuten - net genoeg om uit het zicht te blijven op het Fuji Speedway Circuit.

Dat Kiesenhofer nauwelijks nog kon juichen toen ze de streep passeerde en dat even later ook Van Vleuten dacht dat ze gewonnen had - Smeets zag het allemaal op een livestream gebeuren. Hij mocht het circuit niet op.

Zijn taak als verzorger moest hij noodgedwongen aan Pennings laten. "Ik ving haar op bij de finish. Ze was steendood", zag Pennings.

Het leek er even op dat het fout zou gaan. "Ze zat zo stuk, ze was gewoon aan het hyperventileren. Ik moest haar kalmeren, want ik dacht dat ze zou stikken. Nadat ik haar gerustgesteld had, is ze op de grond gaan liggen. Ze kwam weer bij. Toen zat mijn taak erop en deed ik een stapje terug."

Smeets raakte een kwartier later wel tot aan de finish. "Toen ik haar zag, zat ze helemaal alleen. Ik ging naar haar toe en toen ze mij zag, zei ze gelijk: dat lijstje van mij, dat was zo gek nog niet!"

Kiesenhofer, wiskundige van beroep, had Smeets de avond ervoor nog een lijstje gemaild met wat ze precies wanneer in welke bidon wilde hebben gedurende de race. "Wiskundigen, het zijn toch speciale mensen. Ze heeft zich heel specifiek voorbereid op de Spelen, al anderhalf jaar van tevoren.''

In het Nederlandse kamp werd er direct flink geëvalueerd. Gunnewijk zei een dag na de race dat de rensters "er eerder aan hadden moeten beginnen. Maar dan hadden ze de informatie ook moeten krijgen".

Verder was het "een samenloop van omstandigheden". Zo luidt in december ook nog altijd de conclusie bij Van der Breggen.

Demi Vollering, de vierde Nederlandse in de selectie, wijst vooral naar het gebrek aan duidelijkheid vanuit de leiding. "Niemand had een echte taak bij ons."

En Van Dijk, die er bij de WK in september weer bij was en daar Nederland andermaal naast de hoofdprijs zag grijpen in de wegrace, stelt dat er inmiddels harde noten gekraakt zijn. "We willen voortaan van tevoren weten wat onze taak is op een kampioenschap. En als je het daar niet mee eens bent, dan ga je niet. Dat kwam er uit de evaluatie."

Sportvrouw van het Jaar

Of het een volgende keer (over drie jaar in Parijs?) anders gaat, zal men in Oostenrijk niet echt interesseren. Het land had massaal meegeleefd en beloonde de onbekende renster met de titel Sportvrouw van het Jaar.

Kiesenhofer blijft overigens weinig wegwedstrijden rijden, ze houdt er nog steeds niet van om in het peloton te fietsen. En Smeets? Hij beseft: "Dit was een once in a lifetime-ervaring."