RIVM: mogelijk nog meer goed nieuws over omikron
Nog voordat de eerste deltagolf was bezworen, gooide omikron roet in het eten. Een lockdown en een gigantische boostercampagne zijn het gevolg. Het is een race tegen de klok. Zijn de ouderen en kwetsbaren voldoende beschermd voordat het aantal besmettingen door omikron gaat stijgen?
Dat vragen Jaap van Dissel, directeur van het Centrum voor Infectieziektebestrijding en RIVM-modelleur Jacco Wallinga, zich af in een interview met de NOS. Het goede nieuws: er zijn voorzichtige signalen dat het mee kan vallen.
De lockdown en de boostercampage: gaat dat samen genoeg zijn om een golf aan ziekenhuisopnames te voorkomen?
Wallinga: "Het probleem bij zo'n nieuwe variant is dat je sowieso een golf krijgt. Het idee van de maatregelen is dat die golf iets wordt uitgesteld. Daardoor heb je meer tijd om te boosteren, en hoop je dat de golf wat kleiner wordt. Maar het blijft een golf, het is niet dat die verdwijnt."
"Met alleen boosteren kom je er nog niet. Het risico op ziekenhuisopname neemt erdoor echt af, dat weten we zeker. Maar we weten nog niet hoe goed boosteren beschermt tegen verdere verspreiding. We denken wel dat het daar ook effect op heeft, dus dat zou gunstig zijn."
Het Imperial College in Londen kwam deze week met de eerste grote Europese studie over omikron. Daarin wordt gesteld dat omikron minder ziekmakend is dan delta. Goed nieuws?
Wallinga: "Dat zou natuurlijk goed nieuws zijn. Maar we zouden het graag op basis van meer gegevens bevestigd willen zien, en vanuit verschillende landen, voordat ik enthousiast ga rondspringen. Maar dit is een goede indicatie, ik word er wel blij van."
In de modellen ging u ervan uit dat delta en omikron even ziekmakend zijn. Wordt met de informatie uit Londen de piek in januari nu beduidend minder hoog?
Wallinga: "De aantallen ziekenhuisopnames die we berekend hebben per dag kun je dan delen door twee. Maar de onzekerheid is nog steeds erg groot en de toenamesnelheid ook. Dus ook met zo'n halvering is het de vraag of het wel binnen de capaciteit van de ziekenhuizen past, niet alleen in Nederland maar ook in andere landen."
Zonder maatregelen zouden er in januari mogelijk 4000 mensen tegelijkertijd op de intensive care komen te liggen, berekende Wallinga. Dat zouden er in de nieuwe modellen dus 2000 kunnen zijn, nog altijd veel meer dan de 1400 coronapatiënten op het hoogtepunt van de eerst golf.
Maar er is mogelijk nog een meevaller: er zijn aanwijzingen dat mensen met omikron al na twee of drie dagen besmettelijk zijn in plaats van na vier of vijf dagen. "Het wordt zelden genoemd. Maar als dat zo zou zijn, dan zou dat goed nieuws zijn", aldus Wallinga. Het virus zou zich in dat geval niet sneller verspreiden doordat het besmettelijker is (het R-getal is dus niet hoger), maar doordat mensen het eerder doorgeven aan anderen.
Het gevolg: omikron zorgt weliswaar voor een snellere stijging van het aantal besmettingen, maar de piek is dan niet hoger dan bij delta.
Dat is mogelijk wat in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng is gebeurd. Het aantal besmettingen liep er in korte tijd snel op, maar de piek was niet hoger dan bij delta, en de epidemie doofde er sneller uit.
In combinatie met een milder ziekteverloop, zou omikron dus een minder grote impact kunnen hebben dan in de gemodelleerde donkere scenario's. Maar dan moeten dus wel alle kwartjes de goede kant opvallen.
In omliggende landen zijn er minder vergaande maatregelen genomen. Is dat omdat ze daar op tijd geboosterd hebben, of gaan die andere landen gauw volgen?
Van Dissel: "Ik denk het laatste. We zien al dat verschillende landen extra maatregelen nemen, of dat de medische experts de politici daartoe oproepen, in Duitsland, Denemarken en België."
U suggereerde eerder al eens dat de timing van het boosteren in Nederland wel eens ideaal zou kunnen zijn.
Van Dissel: "De achterliggende gedachte is dat het effect van boosteren op omikron mogelijk maar tijdelijk is, weken tot maanden. Dat zou betekenen dat als je het eerder gegeven hebt, je opnieuw moet boosteren. Daar zie je tekenen van in Israël waar een deel van de bevolking een vierde vaccinatie krijgt. Hoe korter de booster op de toename van de besmettingen, hoe beter."
Moeten we in Nederland richting de zomer ook opnieuw boosteren, zoals in Israël?
Van Dissel: "Dat hangt echt af van hoe deze golf gaat verlopen. Iedereen wil natuurlijk een heel duidelijk punt aan de horizon. Maar je hebt ook situaties waarin het punt aan de horizon steeds verandert, en we ons daarop aan moeten passen.
Maar is er een scenario denkbaar waarin we niet elke half jaar of jaar gaan boosteren?
Van Dissel: "Dat is echt nog in een kristallen bol kijken, wat mij betreft. We staan nu aan de vooravond van een omikron-toename. Daar gaan we nog zo veel van leren. Wat als er daarna weer een andere variant komt?"
"En je wilt, als je vaccineert, een zo specifiek mogelijk vaccin hebben. In feite is de immuniteit van dit vaccin prima, maar het is gericht op een virus dat er niet meer is. Omdat het virus nog veel kenmerken heeft van het oude is er nog bescherming, maar bij de volgende variant kan dat nog minder zijn."
Bij de persconferentie zaterdag zei u dat het virus een andere jas heeft aangetrokken. Daarmee werd de indruk gewekt dat het vaccin niet meer werkt, terwijl er nog wel degelijk bescherming is tegen ziekenhuisopname.
Van Dissel. "Natuurlijk. Het is een vergelijking die je op dat moment maakt om uit te leggen dat het afweersysteem herkenning nodig heeft. Als het virus z'n eigenschappen dusdanig verandert, dan hebben antistoffen moeite het goed te herkennen."
Nu stelt u het heel zwart-wit.
Van Dissel: "Natuurlijk. Als de kleur van de jas verandert, betekent het nog niet dat de antistoffen niet de vorm van de jas kunnen herkennen. (...) Na twee vaccins is de bescherming tegen ziekenhuisopnames door omikron nog altijd tussen de 60 en 80 procent. Dat is dus lager dan delta, maar ook niet nul."
Eind september adviseerde het OMT de 1,5-meterregel los te laten, en in plaats daarvan de coronapas in te voeren. Dat werd later teruggedraaid. Hoe realistisch is het dat komend jaar de 1,5-meter opnieuw wordt losgelaten?
Van Dissel: "Dat hangt ervan af van hoe omikron verloopt. En ik denk wat we ons meer en meer realiseren dat het met omikron ook nog niet gedaan is. Zolang grote delen van de wereld nog niet gevaccineerd zijn of een infectie hebben doorgemaakt, is de kans dat er een volgende variant zal komen. Het vraagt om een ander perspectief op de lange termijn. Tenzij we in staat zijn de vaccins veel sneller aan te passen, en dat gaat al steeds soepeler, wil je kunnen terugvallen op maatregelen zoals de 1,5 meter."