Levenslang Nieuw-Zeelands rookverbod jongeren 'een mijlpaal'

• Joram Bolle

  redacteur Online

Een generatie creëren waarvan niemand meer rookt, dat is wat Nieuw-Zeeland wil. Om dat te bereiken kunnen jongeren die volgend jaar 14 worden nooit meer legaal sigaretten kopen, kondigde het land vandaag aan. De leeftijdsgrens voor tabak gaat vanaf het jaar dat zij 18 worden elk jaar met een jaar omhoog.

Zo kunnen in de loop van de tijd steeds minder mensen sigaretten kopen en wordt tabak stap voor stap uitgebannen. In 2040 kunnen bijvoorbeeld alleen nog mensen ouder dan 32 sigaretten kopen.

"Een mijlpaal", zegt Marc Willemsen van het Trimbos-instituut. "Dit is het eerste land dat zo'n maatregel neemt. In Madagascar is zo'n plan gesneuveld in het parlement", zegt Willemsen, die ook bijzonder hoogleraar tabaksontmoediging aan de Universiteit van Maastricht is. Ook in Nieuw-Zeeland moet het parlement zich nog over het plan buigen, maar dat lijkt een formaliteit. De regerende Labour Party heeft een meerderheid.

Willemsen hoopt dat andere landen zich door Nieuw-Zeeland laten inspireren. Hij noemt het plan vooral een belangrijk signaal. In 2025 wil de regering dat minder dan 5 procent van de bevolking rookt. Het percentage rokers is al naar beneden gegaan, naar zo'n 13 procent. "Hiermee geeft Nieuw-Zeeland aan dat de eindfase is aangebroken om die rookvrije generatie te bewerkstelligen."

Leeftijd van 18 naar 21

Ook Anton Kunst, hoogleraar sociale epidemiologie verbonden aan het Amsterdam UMC, begrijpt dat Nieuw-Zeeland tot zo'n maatregel overgaat: "Het zal zeker effectief zijn." Hoe langer je uit kunt stellen dat jongeren beginnen met roken, hoe minder er mee zullen beginnen. "De meeste jongeren beginnen zo rond hun veertiende te experimenteren met roken. Vervolgens kan het een paar jaar duren voor ze verslaafd zijn. Rond hun zestiende, zeventiende roken ze dan dagelijks."

Toch ziet Kunst er niet per se iets in om de maatregel ook hier in te voeren: "Bepaalde generaties iets verbieden kan juridisch misschien een heikel punt zijn. Dat neigt naar discriminatie." Het verhogen van de leeftijd waarop je tabak kunt kopen van 18 naar 21 is wat Kunst betreft haalbaarder: "In een aantal Amerikaanse staten is dat al gebeurd."

Nieuw-Zeelanders reageren op het rookverbod voor jonge generaties:

Willemsen denkt wel dat een zelfde maatregel als Nieuw-Zeeland invoeren hier kan werken. "Maar het duurt wel minstens vier jaar voordat je dan een effect ziet. Met het verhogen van de verkoopleeftijd naar 21 heb je een direct effect. Dat hebben we gezien in de VS. Net zoals je hier hebt gezien dat er een effect was toen de leeftijd van 16 naar 18 werd verhoogd."

Ook het verhogen van de prijs van tabak is een stap die Nederland moet nemen, vindt Willemsen: "Er wordt hier relatief weinig accijns geheven." In Nieuw-Zeeland is de prijs van een pakje sigaretten omgerekend rond de 22 euro, hier ruim 7 euro. Door de prijs te verhogen stoppen meer mensen met roken en wordt het nog moeilijker om te beginnen. Het effect van een prijsverhoging op jongeren is groter, omdat ze minder te besteden hebben dan ouderen.

Gezondheidsexperts in Nieuw-Zeeland reageerden verheugd op het plan. Toch waren er ook kritische geluiden te horen. Het verkoopverbod speelt illegale handel in de kaart, zo klinkt het. Kunst: "Dat argument wordt ook vaak genoemd door mensen die belang hebben bij de verkoop van tabak. Mogelijke bijeffecten moeten ons niet weerhouden van grote stappen."

Willemsen is ook niet bang voor toename van illegale sigarettenhandel: "Omdat de leeftijdsgrens elk jaar een stapje omhoog gaat, gaat het heel geleidelijk. Het is niet dat tabak nu helemaal verboden wordt." Een bijeffect waar hij meer voor vreest is dat jongeren hun toevlucht zoeken tot e-sigaretten.

Uit Nieuw-Zeelands onderzoek bleek vorige maand dat roken onder jongeren minder populair geworden is, maar dat vaping juist is toegenomen. Dat probeert de overheid aan te pakken. Zo mogen er nog maar drie smaakjes voor e-sigaretten verkocht worden.

Opstapje

"Voor mensen die al roken kunnen e-sigaretten een tussenstapje zijn om te stoppen met roken", aldus Kunst. "Maar voor jongeren kan het juist een opstapje zijn om te beginnen." Uit het onderzoek blijkt ook dat veel jongeren die vapen nooit een gewone sigaret hebben aangeraakt.

"Er moet meer gedaan worden om te voorkomen dat het probleem zich verplaatst", zegt Willemsen. "Wat dat betreft is er hier misschien nog wel een gunstigere basis voor de Nieuw-Zeelandse maatregel dan daar. Wij hebben al strenge regelgeving rondom e-sigaretten, dus minder ontsnappingsmogelijkheden."

Hoe het imago van de roker de afgelopen jaren is veranderd, bespreekt NOS op 3 in deze video: