Niet gevaccineerd vanwege desinformatie: 'Iedereen moet de juiste informatie krijgen'

Veel Nederlanders zijn gevaccineerd tegen corona, maar een deel van de bevolking wil geen prik, of twijfelt nog. Soms uit religieuze overwegingen of andere twijfels, maar soms ook vanwege desinformatie over de vaccins.

Dat merkt ook huisarts in opleiding Bernard Leenstra. In samenwerking met de GGD gaat hij met andere artsen de straat op om met voorbijgangers te praten die twijfelen over vaccinatie. "De meeste mensen die ik spreek zijn niet gevaccineerd omdat ze twijfelen door onjuiste informatie op sociale media."

Het ministerie van Volksgezondheid constateert dat er steeds meer valse informatie wordt gedeeld over het coronavirus en de vaccinaties. "Desinformatie was al een probleem, maar is veel zichtbaarder geworden door de coronapandemie."

Zo gaan er verhalen rond over een hogere kans op doodgeboorte bij zwangerschap. "Er komt bijna niks harder binnen bij jonge vrouwen dan dat er iets met je kindje gebeurt", zegt huisarts Leenstra. "Het is totaal niet waar, maar je moet elf doelpunten scoren om dat recht te zetten."

Een andere huisarts, die vanwege bedreigingen anoniem wil blijven, herkent dat ook. "Als huisarts kun je mensen daarin helpen, als een soort vertrouwenspersoon. Wat dat betreft is het zorgelijk dat de huisarts onder druk staat, met steeds meer waarnemers in plaats van vaste huisartsen en tienminutenconsulten."

Desinformatie op Facebook

Veel desinformatie wordt verspreid via Facebook. Dat bedrijf zou veel meer moeten doen tegen dit soort desinformatie, zegt onderzoeker Ritumbra Manuvie van de Rijksuniversiteit Groningen. "Wat ze doen is echt too little, too late. Als je in een land geld verdient, moet je ook geld uitgeven om misbruik tegen te gaan."

Zo kwam Manuvie 175 Facebook-groepen tegen waarin desinformatie werd verspreid. Tegen het overgrote deel ondernam het platform geen actie. "Terwijl in de voorwaarden staat dat onjuiste informatie over corona en de vaccins niet wordt geaccepteerd."

Tegelijkertijd speelt ook nog de vrijheid van meningsuiting: je mag immers dingen zeggen die niet waar zijn. Ook kunnen mensen bij een te strenge aanpak angstig worden om informatie te delen, uit vrees dat de informatie als 'nep' wordt bestempeld, constateert Michael Klos van de Universiteit Leiden, die de vrijheid van meningsuiting op internet onderzocht.

"En het gaat om enorme volumes die moeten worden beoordeeld en in de juiste context moeten worden bekeken. Niet alles wat niet klopt, is tegen de regels."

De volgende posts zijn voorbeelden van desinformatie, volgens onderzoeker Manuvie of huisarts Leenstra:

Facebook meldt in een reactie actief te handhaven op desinformatie. "We hebben meer dan 24 miljoen keer desinformatie verwijderd, en drieduizend accounts, pagina's en groepen geblokkeerd", laat het bedrijf weten. "Bij 195 miljoen posts hebben we informatie van factcheckers getoond."

Dat is waarschijnlijk veel vaker dan op chatdienst Telegram gebeurt. Statistieken zijn niet beschikbaar, maar onjuiste informatie wordt vaak niet verwijderd, merken onderzoekers. Dat terwijl desinformatie regelmatig op grote schaal wordt gedeeld: in tegenstelling tot op WhatsApp kunnen Telegram-groepen enorm groot zijn, met vele tienduizenden leden, en zijn dergelijke chatgroepen te vinden via de zoekfunctie.

"Ik zag zelfs een post waarin werd uitgelegd hoe je een molotov-cocktail moet maken, in de context van de rellen van een paar weken geleden", zegt Manuvie. "Zelfs dat werd niet verwijderd." Telegram was niet bereikbaar voor commentaar.

Ook op YouTube gaat desinformatie rond. Eigenaar Google verwijderde in het derde kwartaal van dit jaar 4,4 miljoen kanalen omdat er sprake was van misleiding, oplichting of spam.

Veel tijd

In veel gevallen heeft desinformatie echter al mensen bereikt als ze wordt verwijderd. "Desinformatie is in een minuut verzonden, maar het ontkrachten kost veel tijd en moeite", zegt Leenstra.

Goed luisteren en doorvragen is de beste methode, volgens Leenstra. "Dan zegt iemand: ik ben heel erg geschrokken door een bericht op Facebook. Als je dan nog verder doorvraagt, blijkt dat iemand gewoon prikangst heeft."

Uitleggen waarom iets niet klopt, kan ook goed werken, vertelt Leenstra. "We zien steeds meer zwangere vrouwen op de IC. Je ziet ook dat corona de baarmoeder aantast, dus het is belangrijk om je te laten vaccineren als je wil dat jij en je kindje gezond blijven."

Wat in ieder geval niet helpt, is mensen met vaccintwijfels neerzetten als "wappies", stelt de anonieme huisarts. "Een deel van de bevolking is afgekeerd van de rest, en we moeten die twee groepen weer bij elkaar brengen", zegt hij. "Dat lukt niet door mensen die vaak oprechte twijfels hebben weg te zetten als gekkies. Ze moeten de juiste informatie krijgen."

De overheid zou daarbij ook meer kunnen doen, denkt hij. "Er staat een gebarentolk bij de persconferenties. Maar waarom is er geen ondertiteling, ook in andere talen? "Want ook onder minderheden is de vaccinatiegraad lager. Die mensen worden niet bereikt."

Hoe (zeker) weten we wat de vaccin-bijwerkingen zijn? Nieuwsuur dook in de cijfers: