Deskundigen na omikron op Schiphol: 'Verplicht PCR-test voor reizigers'

• Maartje Geels

  redacteur Online

61 besmette passagiers, van wie er zeker 13 de nieuwe omikronvariant van het coronavirus hebben. Het zijn de laatste cijfers over twee KLM-vluchten uit Zuid-Afrika die vrijdag landden op Schiphol. De situatie roept vragen op over de toegangseisen die worden gesteld aan reizigers die met het vliegtuig naar Nederland komen. Volgens experts moeten die worden aangescherpt.

In de toestellen zaten vrijdag ruim 600 mensen. Vanwege het nieuws over omikron, een variant die door de Wereldgezondheidsorgansatie als zorgelijk is ingeschaald, werd iedereen na aankomst apart genomen en getest. Twee dagen later is dus duidelijk: zeker 13 passagiers blijken de omikronvariant te hebben.

De passagiers mochten in Zuid-Afrika aan boord gaan volgens de oude regels, wat inhield dat gevaccineerde reizigers geen negatieve testuitslag hoefden te laten zien. Wie niet volledig was ingeënt, moest een negatieve PCR-test (maximaal 48 uur oud) of antigeentest/sneltest (maximaal 24 uur oud) laten zien. De regels zijn inmiddels aangepast; wie vanuit zuidelijk Afrika naar Nederland reist, kan alleen met een PCR-test én sneltest het vliegtuig in.

'Sneltests zijn niet gevoelig genoeg'

Onduidelijk is nog hoe de infecties precies aan boord zijn gekomen. Deskundigen hebben daarover meerdere theorieën. Mogelijk zijn de besmettingen niet opgepikt door de sneltests vooraf. Maar het is ook mogelijk dat gevaccineerde passagiers - die dus niet getest hoefden te worden - al besmet aan boord zijn gegaan.

Eerst de sneltests. Veldepidemioloog Amrish Baidjoe vindt het geen goede zaak dat passagiers nog met zo'n antigeentest naar Nederland mogen reizen. De sneltests zijn volgens hem niet gevoelig genoeg. "De antigeentesten zijn minder sensitief dan de PCR-testen die je in de teststraat krijgt. Soms heb je zo weinig virusdeeltjes in de neusholte zitten, dat een sneltest het mist. Een PCR had het virus dan opgepikt."

Door de onnauwkeurigheid van de sneltesten is het mogelijk dat mensen uren na een negatieve sneltest alsnog een positieve uitslag te zien krijgen. "Het kan zo zijn dat je een paar uur later wel genoeg virus in de neusholte hebt, wat de sneltest kan detecteren." Mogelijk is dat wat er aan boord van de vluchten uit Zuid-Afrika is gebeurd; die duren 10 tot 11 uur.

De veldepidemioloog vergelijkt de testen met een vangnet. De antigeentest is weliswaar sneller, maar laat ook meer besmettingen 'door'. Baidjoe: "De mazen in het net wil je klein houden, we kunnen een nieuwe variant er nu niet bij hebben."

'Meer besmettingen niet uitgesloten'

De Vlaamse viroloog Marc Van Ranst acht de kans klein dat op de bewuste vluchten zelf reizigers besmet zijn geraakt, waardoor de sneltesten bij aankomst op Schiphol ineens positief aansloegen. Dat past namelijk niet bij het verloop van het virus. "Dit zijn mensen die voor ze vertrokken al positief waren. Maar het is echt niet uit te sluiten dat er de komende dagen besmettingen bij komen, bijvoorbeeld van mensen die het in de vertrekhal hebben opgepikt."

Op beelden van een passagier op Schiphol zie je hoe het eraan toe ging in de wachtruimte:

De viroloog noemt het "extreem onvoorzichtig" dat er niet standaard een PCR-verplichting is bij terugkeer naar Nederland. Dat geldt ook voor gevaccineerden. "Wil je zekerder zijn dat je geen besmettingen aan boord hebt, dan moet je iedereen een PCR-test laten doen." Voor zuidelijk Afrika geldt inmiddels wel de verplichting van een PCR-test, maar voor veel landen - zoals voor een hoogrisicoland als Singapore - is dat (nog) niet zo.

Baidjoe is het met Van Ranst eens. "Vaccinatie beschermt tegen transmissie, maar doet dat niet perfect." Hij wijst erop dat bij gevaccineerden de periode waarin zij virusdeeltjes uitstoten korter is dan bij niet-geprikten. Maar daar staat tegenover dat de hoeveelheid deeltjes die zij uitstoten, niet per se lager is. Met andere woorden: gevaccineerden zijn nog steeds besmettelijk.

'PCR-test bij internationale bewegingen'

De deskundigen pleiten dan ook voor het invoeren van PCR-tests op plaatsen waar veel internationale bewegingen zijn, zoals op luchthavens. Baidjoe: "Testen voor toegang met antigeentesten is prima, want het is een laagdrempelige manier. Maar op sommige plekken zal je testen moeten gebruiken die er minder besmette mensen doorheen laten glippen."

Van Ranst plaatst nog een andere kanttekening. "Wanneer zou blijken dat omikron een minder ziekmakende variant is, is het niet zo erg als die besmettelijker is. Maar dat weten we nog niet. En tot die tijd moet je vermijden dat nieuwe varianten voet aan de grond krijgen."

"We kunnen er vanwege delta echt weinig meer bij hebben", voegt Baidjoe toe. "Pas als we weer op pakweg 4000 besmettingen per dag zitten, kunnen we ons meer weer permitteren."