Wereld bezorgd om B.1.1.529, wat weten we over deze nieuwe coronavariant?

• Joram Bolle

  redacteur Online

Eén letter, drie puntjes, vijf cijfers. In de hele wereld wordt bezorgd gereageerd op B.1.1.529, een nieuwe in Zuid-Afrika ontdekte variant van het coronavirus. Een groeiend aantal besmettingen met die variant zorgt ervoor dat beurzen dalen en vliegtuigen uit zuidelijk Afrika niet meer mogen opstijgen naar een groeiend aantal bestemmingen.

Een werkgroep van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) die mutaties van het virus in kaart brengt komt vandaag bij elkaar. Mogelijk krijgt B.1.1.529 dan een letter uit het Griekse alfabet toegewezen, als de werkgroep het aanmerkt als variant of interest of zelfs een variant of concern. Wat is er tot nu toe bekend over B.1.1.529?

Afgelopen weken steeg het aantal positieve tests in Zuid-Afrika opeens flink, vooral in de provincie Gauteng. Bij nadere inspectie van de monsters bleek er in 77 gevallen sprake te zijn van een virusvariant die nog niet eerder was aangetroffen. Dat aantal lijkt klein, maar tegelijkertijd nam het aantal positieve tests in heel Zuid-Afrika toe van een paar honderd per dag naar nu al een paar duizend.

Zuid-Afrikaanse experts vermoeden dat die twee ontwikkelingen - een nieuwe variant en een grote toename in besmettingen - kunnen betekenen dat het virus besmettelijker is dan eerdere varianten. Inmiddels is het virus ook aangetroffen in andere landen. In Botswana zijn vier gevallen bekend. In Hongkong werden twee gevallen gevonden en in Israël één, afkomstig van reizigers uit zuidelijke landen in Afrika. Ook in België is een positieve test met de nieuwe variant geweest.

32 mutaties

Daarbij komt nog eens dat er 32 veranderingen zijn aangetroffen op het zogenoemde spike-eiwit ten opzichte van het oorspronkelijke virus. Met het spike-eiwit hecht het virus zich aan menselijke cellen. De huidige vaccins zijn ontworpen om antistoffen aan te maken die zich richten op het spike-eiwit.

32 mutaties klinkt veel, maar "of die mutaties een probleem zijn is nu nog anybody's guess", zegt Eric Snijder, hoogleraar moleculaire virologie van het LUMC. Andere varianten zoals de alfa- en deltavariant kenden tien tot vijftien veranderingen ten opzichte van het oorspronkelijke virus. "We zijn inmiddels weer vele maanden verder en de evolutie gaat gestaag verder."

Minister De Jonge legt uit waarom er een vliegverbod is ingesteld:

De mutaties die zijn aangetroffen zijn voor een deel ook aangetroffen bij andere varianten, zegt viroloog Marion Koopmans. Zij maakt onderdeel uit van het team van de WHO dat bepaalt of deze variant wordt aangemerkt als zorgelijk. "Enkele van die mutaties kunnen er voor zorgen dat antistoffen zich minder makkelijk binden aan het spike-eiwit." Toch wil Koopmans waken om daar nu conclusies aan te verbinden: "Er moet nog uitgezocht worden welke gevolgen de mutaties hebben."

Belangrijk is bijvoorbeeld of het invloed heeft op de vaccins: "Bij delta nam de bescherming tegen infectie iets af, maar de bescherming tegen ernstige ziekte bleef wel op peil."

Gevolgen mutaties nog onbekend

Voordat er zekerheid is over of deze variant besmettelijker is, waarom en wat de gevolgen zijn, kunnen er maanden overheen gaan, zegt Snijder. Mutatie N501Y werd bijvoorbeeld aangetroffen in meerdere varianten, zoals alfa, bèta en gamma en vermoed werd dat die een belangrijke rol speelt bij de hogere mate van verspreiding. "Pas recent kwam het bewijs daarvoor rond", aldus Snijder.

Volgens Koopmans duurt het zeker een paar weken voordat we meer weten over de besmettelijkheid. De epidemiologische ontwikkeling in Zuid-Afrika is zorgelijk, maar mogelijk zijn er andere verklaringen voor de snelle stijging van het aantal besmettingen dan biologische eigenschappen van deze variant: "Daar moet je altijd naar op zoek gaan."

Naast het monitoren van de epidemiologische situatie, moeten er ook labstudies gedaan worden, zegt Koopmans: "Cellen worden dan geïnfecteerd met verschillende varianten en dan wordt gekeken of de ene variant de andere verdringt." Voordat je die testen uit kunt voeren, heb je wel virusmateriaal nodig dat eerst gekweekt moet worden.

Ook Eric Snijder vermoedt dat we pas over een tijdje meer zekerheid hebben over deze variant: "Het snelste is proeven doen met diermodellen. Maar dat kan ook weken tot maanden duren. Als je voorzorgsmaatregelen wilt nemen, kun je daar niet op wachten."

Of een vliegverbod helpt is onzeker, denken Snijder en Koopmans. Eerdere varianten werden er ook niet door tegengehouden. "Dat betekent niet dat je een vliegverbod niet kunt proberen, maar de vraag is wel of het zin heeft", aldus Koopmans. En er zijn aanwijzingen dat het virus nu al verder verspreid is, dan we kunnen zien.

B.1.1.529 is geen directe verwant van de wereldwijd dominante deltavariant, maar lijkt meer op oudere varianten. Vanaf de bron in China zijn er meerdere vertakkingen ontstaan, legt Snijder uit: "De dominante vertakkingen hebben we goed in beeld gehad, maar op plekken waar we er minder zicht op hebben kan het zijn dat het virus zich op een andere manier heeft ontwikkeld."

Mogelijk is B.1.1.529 op een andere plek ontstaan, maar nu min of meer toevallig ontdekt in Zuid-Afrika, omdat daar veel aan sequencing wordt gedaan - het in kaart brengen van het genetische materiaal van het virus. Koopmans wijst erop dat ook binnen de monsters van B.1.1.529 al diverse verschillen zijn aangetroffen: "Het kan betekenen dat het al langere tijd onder de radar aan het broeden geweest is."

Dat denkt ook Eric Snijder: "Dit gebeurt niet in één nacht. En is er ook nog geen reden om aan te nemen dat het virus is uitgeëvolueerd."