Bootongeluk Calais was te voorspellen, maar oplossing is er niet

• Chiem Balduk

  Redacteur online

Het was volgens de burgemeester van Calais een tragedie "die iedereen zag aankomen": zeker 27 migranten kwamen gisteren om het leven nadat hun bootje op het Kanaal tussen Frankrijk en Engeland kapseisde. "Hier was ik al jaren bang voor", zei ze tegen Franse media.

Ze is aangeslagen en tegelijk getergd dat de illegale mensensmokkel over het Kanaal niet afdoende wordt tegengegaan. Integendeel: de afgelopen maanden nam het aantal illegale overtochten fors toe. Alleen gisteren al vertrokken er 25 bootjes met groepen migranten vanuit Calais.

Dat is vrij uitzonderlijk: normaal gesproken neemt de migratie over zee af in de winter, vanwege de slechtere weersomstandigheden. De temperatuur van het water in het Kanaal daalt tegen het einde van het jaar onder de 10 graden Celsius.

Fransen zijn boos en ontroerd door de verdrinkingen bij Calais:

Dat dit nu wel gebeurt is een kwestie van vraag en aanbod, zegt Jorrit Rijpma, hoogleraar Europees Recht en migratiedeskundige van de Universiteit van Leiden. "De migratie is grotendeels verschoven van verstoppen in vrachtwagens naar bootjes, en de mensensmokkelindustrie faciliteert dat."

De oversteek per trein of auto via de Kanaaltunnel is vrijwel onmogelijk gemaakt, zegt Frankrijk-correspondent Frank Renout. "Tegenwoordig staan er overal hoge hekken en bestaat er strenge controle op de vrachtwagens. De boot is daarom de enige mogelijkheid om over te steken."

Ook de brexit speelt een belangrijke rol, vertelt Rijpma. "Voorheen maakten de Britten deel uit van de douane-unie en konden ze zich beroepen op de zogeheten Dublinregels. Die bepaalden dat vluchtelingen asiel moesten aanvragen in het land waar ze de EU binnenkwamen. Daardoor kon het VK asielzoekers terugsturen naar dat desbetreffende land." Dat gaat nu veel moeizamer.

Asiel aanvragen kan in principe alleen binnen de landsgrenzen van het VK. "Je moet dus hoe dan ook op het Britse eiland zien te komen." En dat zullen mensen blijven proberen, met mogelijk meer dodelijke bootongelukken tot gevolg.

De Franse president Macron zegt naar aanleiding van het ongeluk te willen voorkomen dat het Kanaal een begraafplaats wordt. Hij roept op tot een spoedoverleg van alle betrokken Europese ministers en wil dat de bewaking aan de EU-buitengrenzen wordt opgevoerd.

Schuldvraag

Het vingerwijzen over de schuldvraag is ondertussen begonnen. Volgens de burgemeester van Calais is de Britse premier Johnson verantwoordelijk voor de dood van 27 migranten, omdat "hij geen verantwoordelijkheid durft te nemen" op het gebied van effectief migratiebeleid. Britse ministers roepen juist Frankrijk op meer te doen tegen de mensensmokkel.

De instroom van migranten is al lange tijd een heet hangijzer in de Britse politiek, zegt correspondent Fleur Launspach. "Een van de beloftes van brexit was to take back control on the border, maar dat lijkt dus niet te lukken. Veel kiezers vinden bovendien dat de Britse regering te weinig doet om de migratie tegen te gaan."

Veel migranten zijn vastberaden en willen hoe dan ook naar het VK. Zoals deze mensen, die gisteren ook vanaf de Franse kust vertrokken:

De Britse kustwacht oefende vorig maand met het terugduwen van migrantenboten naar de Franse kust. Als de zogeheten 'pushbacks' staand beleid worden, kunnen migranten simpelweg niet meer asiel aanvragen. Ook zijn er plannen om het asielsysteem te hervormen, in de hoop daarmee de migratie te ontmoedigen.

Aan Franse zijde is de controle op illegale migratie via het Kanaal de afgelopen maanden opgevoerd, zegt Frankrijk-correspondent Renout. Ook is er samen met de Britten een rechercheteam opgezet om smokkelbendes op te rollen. "Toch leeft er bij de Britten het idee dat de Fransen te weinig doen", aldus VK-correspondent Launspach.

Heilige graal

Hoogleraar Rijpma twijfelt of alle genoemde maatregelen de bootmigratie zal laten opdrogen. "Het VK is nou eenmaal de heilige graal voor veel vluchtelingen en migranten, bijvoorbeeld vanwege familie en de Engelse taal. Zij zullen linksom of rechtsom in het land proberen te komen."

Bovendien heeft het VK sinds 2011 geen nationale identiteitskaart meer en kent de flexibele Britse arbeidsmarkt maar weinig beperkende regels om aan het werk te gaan én is er een arbeidstekort. Hierdoor kunnen migranten relatief makkelijk aan het werk.

Een eenvoudige oplossing is er dus niet, benadrukt Rijpma. Europese samenwerking is vooral belangrijk, maar die is door de brexit minder geworden. "Frankrijk zou moeten voorkomen dat de bootjes vertrekken, en de Britten moeten daar dan wel iets tegenover stellen. De vraag is in hoeverre de EU en Frankrijk daar voor open staan."

In woord lijken zowel Macron als Johnson zich daar aan te committeren. Beiden roepen op tot meer samenwerking. "We moeten samen voorkomen dat gangsters blijven wegkomen met moord op migranten", aldus Johnson.