GGD's piepen en kraken, weer overstroomt 'de dijk van de virusbestrijding'

• Joram Bolle

  redacteur Online

"Het lukt ons onvoldoende om tegen Nederland te zeggen, iets heel simpels maar cruciaal, als je klachten hebt: laat je testen bij de GGD." Het frustreert premier Rutte, zo zei hij gisteren tijdens het debat over de nieuwe coronamaatregelen, dat hij Nederland er kennelijk niet genoeg van kan overtuigen zich aan zulke basismaatregelen te houden.

In oktober liet maar iets meer dan 30 procent van de mensen met corona-achtige klachten zich testen, bleek uit gedragsonderzoek van het RIVM. Inmiddels is het niet alleen de vraag of mensen zich willen laten testen, maar ook of het nog wel kán. De GGD's hebben hun maximale capaciteit bereikt, maakte koepelorganisatie GGD GHOR bekend, met potentiële gevolgen voor de bestrijding van het virus.

Keten van transmissie doorbreken

Test, trace, isolate - het testen van mensen met klachten, het nagaan van hun contacten en het isoleren van (mogelijk) besmette mensen - is de "dijk van de bestrijding van elke infectieziekte", zegt veldepidemioloog Amrish Baidjoe. "De dijk is nu ruimschoots overstroomd."

Wie zich laat testen weet of hij het virus bij zich draagt en handelt daar vervolgens hopelijk naar. En mensen informeren die met een besmet persoon in contact zijn geweest, zorgt ervoor dat ook zij eventuele maatregelen kunnen nemen: in quarantaine gaan of uit voorzorg testen. Baidjoe: "Op die manier kun je de keten van transmissie breken."

In dit gezin moeten moeder en kind in quarantaine omdat ze met positief geteste personen in contact hebben gestaan:

De GGD's hadden niet op zo'n grote benodigde testcapaciteit gerekend, staat in een 'roadmap' die voor het vierde kwartaal van dit jaar is opgesteld. De organisatie ging uit van een minimaal aantal testen van 20.000 tot 30.000 per dag, met een maximum van 95.000 per dag. Die maximale capaciteit is nagenoeg bereikt. Er wordt geprobeerd op te schalen naar een capaciteit van 125.000 per dag, maar de GGD kan amper nieuw personeel vinden.

Zelfs na een verdere opschaling ligt de testcapaciteit nog ver onder die van andere Europese landen. België voert bijvoorbeeld ruim twee keer meer tests uit per hoofd van de bevolking. Denemarken neemt dagelijks 150.000 PCR-tests af: 67 procent meer dan Nederland, terwijl de bevolking drie keer zo klein is. Omgerekend zou Nederland om op dat niveau te komen dus 450.000 tests moeten uitvoeren. "Maar tegen het huidige hoge aantal besmettingen valt niet op te schalen", zegt infectieziektenmodelleur Marino van Zelst.

Ook de capaciteit van het bron- en contactonderzoek (BCO) is ver overschreden. Bij BCO proberen GGD-medewerkers te achterhalen waar iemand besmet is geraakt en met wie iemand in contact geweest is. Maar "de huidige situatie met aantallen besmettingen is zo ongekend en extreem dat dit hier in geen enkel scenario rekening mee is gehouden", zegt GGD GHOR. Daarom bellen veel GGD-regio's alleen nog maar uitslagen door. Positief geteste mensen moeten dan zelf maar hun contacten informeren.

"Uit internationaal onderzoek blijkt dat goed functionerend bron- en contactonderzoek het R-getal behoorlijk kan verlagen", zegt Van Zelst. "Het maakt ook meer indruk als de GGD belt en zegt dat iemand in quarantaine moet of zich moet laten testen, dan als iemand het zelf doet."

Brononderzoek kan ook uitwijzen waar een besmetting mogelijk is opgelopen, zoals thuis, op school of in de horeca. In de afgelopen week konden de GGD's nog maar in 22 procent van de gevallen een zogenoemde setting aanwijzen. Epidemioloog en kinderarts Patricia Bruijning vindt dat geen groot probleem: "Het gaat om de trend. We konden altijd maar een beperkt deel achterhalen. Dat deel is nu kleiner, maar kun je wel extrapoleren om een volledig beeld te krijgen."

Troebel zicht

Baidjoe en Van Zelst wijzen op een ander gevolg van het tegen de grenzen aanlopen van de testcapaciteit: het zicht op het virus wordt troebeler. Volgens Van Zelst zullen de officiële besmettingscijfers van het RIVM binnenkort een plateau laten zien.

Maar is dat omdat het aantal besmettingen door de maatregelen afvlakt, omdat er gewoon niet meer tests uitgevoerd kunnen worden, of omdat minder mensen zich laten testen als ze niet snel ergens een afspraak kunnen krijgen? "Laagdrempelig kunnen testen is heel belangrijk voor de testbereidheid", zegt Baidjoe.

Van Zelst: "Aan de besmettingscijfers kun je dan niet meer zien of de huidige maatregelen genoeg zijn. En dus kun je nu niet anders dan sturen op ziekenhuisopnames." Maar als je wacht tot die al dan niet dalen, ben je zo twee weken verder en dus twee weken later met strenger ingrijpen als dat nodig is. En dat terwijl een zorginfarct dreigt.

Bekijk ook deze video van NOS op 3: waarom valt de IC-capaciteit niet op te schalen?

Bruijning wijst erop dat er ook andere indicatoren zijn, naast ziekenhuisopnames: "Het percentage positieve testen wordt niet direct beïnvloed door beperkte testcapaciteit, dus dat blijft een goede graadmeter, naast de cijfers uit de peilstations van huisartsen."

De meest effectieve maatregel, ook om de testcapaciteit weer op orde te krijgen, is om de hoeveelheid besmettingen in de samenleving snel naar beneden te krijgen, zegt Baidjoe: "Als de dijken ruimschoots overstroomd zijn, kun je niet gelijk de dijken verhogen. Dan moet je eerst zorgen dat het water lager staat."