Experts: najaarsgolf volgend jaar waarschijnlijk, alles loslaten kan niet meer

• Ben Meindertsma

  redacteur

Zijn er in Nederland inmiddels genoeg mensen gevaccineerd, zodat we het zonder coronamaatregelen afkunnen? Dat was de vraag aan het einde van de zomer. Inmiddels weten we het antwoord: zelfs bij een vaccinatiegraad van 86 procent, met vaccins die uitstekend beschermen tegen ziekenhuisopnames, bleek een najaarsgolf niet te voorkomen.

Maar wat betekent dat voor volgend jaar? Kunnen we in de winter nog wel zonder maatregelen? De NOS vroeg negen epidemiologen en immunologen vooruit te blikken.

Hoogleraar epidemiologie Mirjam Kretzschmar was deze zomer benieuwd wat er zou gebeuren als de maatregelen zouden worden losgelaten. Het resultaat viel tegen. "Ik had wel verwacht dat we weer een golf zouden krijgen, maar niet dat die zo snel zou stijgen." Ze is daardoor somberder geworden over volgend jaar.

Epidemioloog Luc Coffeng deelt dat gevoel. Toen hij deze week 's ochtends in de trein stapte, dacht hij: die mondkapjes zouden wel eens de norm kunnen worden in Nederland. "Het virus blijft gewoon circuleren. Ik reken erop dat het virus ons leert dat we ons gedrag moeten aanpassen of maatregelen moeten nemen."

Beiden gaan er inmiddels van uit dat we volgend najaar opnieuw met een coronagolf te maken krijgen. De meeste andere experts zijn dat met hen eens. "Ik zou niet weten waarom niet", aldus epidemioloog Alma Tostmann. "En zo'n golf leidt uiteindelijk altijd tot een golf aan ziekenhuisopnames."

Besmettingen óf ziekenhuisopnames voorkomen

Grofweg zijn er twee type wapens in de strijd tegen corona: wapens die het aantal besmettingen moeten tegengaan en wapens die ziekenhuisopnames moeten voorkomen. In de tweede categorie is het arsenaal goed gevuld: de vaccins beschermen uitstekend tegen ernstige ziekte, veelbelovende coronapillen zijn in aantocht.

Maar deze wapens zijn minder geschikt om de verspreiding van het virus te voorkomen. En daarom lijkt volgens de meeste experts zonder basismaatregelen een najaarsgolf onafwendbaar. Een golf die, zolang de capaciteit in de ziekenhuizen niet kan worden uitgebreid, automatisch zal leiden tot problematische druk op de zorg.

Het goede nieuws: onze collectieve immuniteit zal volgend jaar waarschijnlijk iets beter zijn dan dit jaar, denken de wetenschappers, doordat meer mensen besmet zijn geweest of gevaccineerd zijn. "Meer mensen hebben dan iets in te brengen tegen het virus. Dat maakt ons collectief iets minder bevattelijk", aldus hoogleraar vaccinologie Cécile van Els. Ook omdat na elke nieuwe infectie en nieuwe vaccinatie je immuniteit net iets beter is dan daarvoor.

Tostmann is het daarmee eens. De huidige golf is minder heftig dan de vorige (er zijn relatief minder ziekenhuisopnames) dankzij de vaccinatiegraad die steeg van 0 naar 86 procent, legt ze uit. Een stijging naar bijvoorbeeld 90 procent zal de volgende golf weer iets minder heftig maken, al zal de winst niet meer zo groot zijn als dit jaar.

Maar gaat een hogere vaccinatiegraad en natuurlijke immuniteit genoeg zijn om volgend najaar alles los te laten? Nee, denken de meeste experts. "We hebben weinig voorbeelden van het succesvol uitroeien van een luchtweginfectie", stelt Coffeng. Infectieziekten-modelleur Marino van Zelst is nog pessimistischer: "Ik ben er nog niet van overtuigd dat het virus alleen in het najaar zal oplaaien. Ook in de zomer zou dat nog kunnen gebeuren."

De enige die er echt anders over denkt is epidemioloog Frits Rosendaal. "Bij de Spaanse griep was het na drie golven ook grotendeels voorbij. Het kwam elk jaar terug, maar zonder de maatschappij te ontwrichten. Als genoeg mensen besmet zijn geweest of gevaccineerd, is het reservoir een stuk leger. Het virus gaat dan nog maar langzaam rond omdat het weinig mensen kan vinden om te besmetten." Bij het huidige hoge aantal besmettingen zou dat evenwicht volgens hem al na deze golf kunnen worden bereikt.

Van Zelst vindt dat een illusie, omdat mensen waarschijnlijk niet langdurig immuun blijven. "Mijn huisgenoot is besmet geweest, twee keer gevaccineerd en nu opnieuw besmet", vertelt hij ter illustratie.

Over het bereiken van groepsimmuniteit heeft dan ook niemand het meer, omdat inmiddels duidelijk is dat dat onhaalbaar is geworden. "De deltavariant is te besmettelijk. En het vaccin beschermt te weinig tegen besmettingen", concludeert Tostmann. "Als iedereen nu gevaccineerd is, zitten we op een immuniteitsgraad van 50 procent, terwijl we met de deltavariant een veel hoger percentage nodig hebben", rekent ze voor.

Ook als iedereen gevaccineerd is, zal het virus dus nog rondgaan. Al zal dat wel enorm veel verschil maken in het aantal ziekenhuisopnames.

Iedereen een boosterprik

Hoogleraar immunologie Marjolein van Egmond is net iets optimistischer dan de meeste van haar collega's. Ze houdt nog rekening met een gunstig scenario, waarbij iedereen komende zomer een boosterprik kan krijgen. Daardoor maken mensen nieuwe antistoffen aan, zodat een nieuwe golf besmettingen voorkomen kan worden.

Maar of dat realistisch is durft ze niet zeggen. "Hoelang blijven die antistoffen aanwezig? Uiteindelijk gaat het weer naar beneden." Bovendien vindt ze dat eerst arme landen de kans moeten krijgen om te vaccineren, voordat rijke landen iedereen een booster gaan geven.

Ook voor epidemioloog Quirine ten Bosch is de boosterprik het enige dat ze kan bedenken dat komend jaar in theorie het verschil zou kunnen maken. Maar dan moet een boosterprik de immuniteit wel heel goed opkrikken.

"Uiteindelijk zal het virus waarschijnlijk endemisch worden. Het blijft in de samenleving, waarbij er in de winter een hele kleine opleving zal zijn en in de zomer het weer weg is." Of dat evenwicht komend jaar al wordt gevonden, durft ze niet te voorspellen.

En dus lijken bepaalde basisrichtlijnen ook volgend najaar noodzakelijk. Volgens Van Els maakt het nogal wat uit hoe we ons gaan gedragen in de koude maanden. "We moeten nog altijd geen handen schudden. Niet naar het werk gaan bij klachten. Afstand houden waar het kan. En thuiswerken moet doordacht geïnstitutionaliseerd worden", somt ze op.

Veldepidemioloog Amrish Baidjoe: "We moeten leren leven met het virus. Dat betekent niet dat we het virus maar los moeten laten. Maar we moeten bepaalde dingen gaan normaliseren. In landen waar vaker virusuitbraken zijn is het veel gewoner thuis te blijven bij verkoudheidsklachten of een mondneusmasker te dragen. Dat vraagt om een cultuurverandering."

Deze maatregelen kunnen ervoor zorgen dat het R-getal onder de 1 blijft en het virus in het najaar niet opnieuw oplaait. Maar dat is wel ingewikkeld, denkt Tostmann, omdat je van mensen vraagt om zich gedisciplineerd aan richtlijnen te houden, zonder dat het virus rondgaat. "Het vereist nogal wat om iedereen mee te krijgen om iets te doen tegen iets dat je niet ziet."

Volgens Baidjoe is dat de grote uitdaging van dit moment. "We moeten hierover gaan nadenken, zodat we niet van golf naar golf jojoën. Dat breekt de samenleving op, omdat je mensen geen perspectief geeft. Ze worden dan resistent tegen de maatregelen. Ze worden recalcitrant. Dat is wanneer het echt misgaat."

Mutaties

En dan is er nog de 'olifant in de kamer', het onderwerp waar liever niemand aan denkt maar dat op de achtergrond altijd een rol speelt: de mogelijkheid van een mutatie van het virus die besmettelijker is dan de huidige deltavariant.

"Als we geluk hebben blijft het hierbij, omdat het virus niet verder kan muteren. Als we pech hebben komt er een variant waar onze vaccins niet tegen werken", aldus Van Egmond. Daarom is het volgens haar cruciaal wat te doen aan besmettingen in arme landen. "Er moet daar echt worden geïnvesteerd. Uiteindelijk is dat in ons eigen belang, zodat er niet een of andere mutatie onze kant op komt."

Want over een ding zijn alle experts het eens: als die agressievere mutatie er komt, dan kunnen alle modellen en voorspellingen de prullenbak in.