Privacywaakhond: voorgestelde anti-fraudewet kan nieuwe toeslagenaffaire worden
De Eerste Kamer moet een nieuwe wet voor het opsporen van fraude en criminaliteit niet aannemen. Dat adviseert de Autoriteit Persoonsgegevens. Volgens de privacytoezichthouder, die door de Eerste Kamer om advies was gevraagd, is de kans te groot dat mensen "op het verkeerde lijstje" terechtkomen.
"Net als in de toeslagenaffaire maakt deze wet het mogelijk om grote groepen mensen zonder aanleiding door de mangel te halen", zegt Aleid Wolfsen, de voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens. "Je moet dit echt niet doen."
Deze wet is zo algemeen, zo vaag en hij geeft zoveel ruimte, dat je moet vrezen voor een nieuwe affaire zoals de toeslagenaffaire.
De wet maakt het mogelijk om informatie over potentiële fraude en criminaliteit uit te wisselen tussen overheidsinstanties onderling, maar ook met bepaalde private instanties, zoals banken. Volgens de privacywaakhond zijn de criteria daarvoor echter veel te vaag.
"Deze wet is zo algemeen, zo vaag en hij geeft zoveel ruimte, dat je moet vrezen voor een nieuwe affaire zoals de toeslagenaffaire", zegt Wolfsen. Ook doet de wet denken aan het anti-fraudesysteem SyRI, dat door de rechter van tafel werd geveegd.
Een wrang detail daarbij is dat de Tweede Kamer vorig jaar instemde met het wetsvoorstel op de dag dat het rapport 'Ongekend onrecht' over de toeslagenaffaire naar buiten kwam.
Het uitwisselen van privégegevens mag nooit zomaar: er moet volgens de privacywet altijd een juridische basis voor zijn. Met de nieuwe wet, voluit de Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden, moet het makkelijker worden om die juridische basis te regelen.
De regering kan dan samenwerkingsverbanden aanwijzen die gegevens van burgers mogen uitwisselen. De gedachte is dat overheidsinstanties daarmee meer data in handen krijgen waarmee ze gerichter naar fraude en ondermijnende criminaliteit kunnen zoeken.
Dat mag niet zomaar: er moet sprake zijn van 'zwaarwegende algemene belangen'. Maar volgens de privacywaakhond is dat in de nieuwe wet te vaag. "Deze wet maakt mogelijk dat bijna alles kan en mag, ook voor burgers die echt niks fout hebben gedaan", stelt Wolfsen.
Volgens Wolfsen is het een slecht idee als de regering bovendien eigenhandig kan bepalen wie informatie mag uitwisselen, zonder tussenkomst van het parlement.
De privacywaakhond vindt dat het door de nieuwe wet te makkelijk wordt om in een fraude-opsporingssysteem terecht te komen. Dat kan al als er sprake is van 'een signaal' dat er iets mis is.
Dat is wel erg vaag, stelt Wolfsen. "Dat kan dan dus ook zijn dat iemand iets meldt over zijn buurman, die in een te grote auto rijdt en zich afvraagt hoe hij die betaalt. Bij de Belastingdienst zag je bijvoorbeeld tips van een kwade ex-geliefde of een boze buurman."
Ook mogen gegevens nog breder worden gedeeld als er "een eerste vermoeden van onrechtmatige activiteiten" is. Maar welke activiteiten dat zijn, en met wie de gegevens dan mogen worden gedeeld, is niet duidelijk.
"Je moet dit soort dingen doen op basis van een wet die goed is. We hebben gemerkt dat vertrouwen op blauwe ogen niet werkt", aldus Wolfsen. "Deze wet moet veel preciezer."
Wat gebeurde er precies in de toeslagenaffaire? NOS op 3 legt het uit in deze video:
