Meeste mensen zijn gevaccineerd, toch nemen ziekenhuisopnames toe: hoe kan dat?

Het aantal positieve tests is in twee weken verdubbeld en in de ziekenhuizen liggen inmiddels weer net zoveel mensen als aan het begin van de zomer. Net als vorig jaar lijken we af te koersen op een stevige najaarsgolf.

Het grote verschil: toen was nog niemand beschermd tegen het virus; inmiddels is 81 procent alle Nederlanders boven de 12 jaar volledig gevaccineerd. Hoe kan het virus opnieuw zo hard rondgaan?

Vier vragen over de oplopende coronacijfers.

Waarom stijgt het aantal nieuwe ziekenhuisopnames zo snel ondanks de hoge vaccinatiegraad?

"Er zijn gewoon nog heel veel niet-gevaccineerden", is de simpele verklaring van Frits Rosendaal, epidemioloog aan het LUMC.

Alma Tostmann, epidemioloog aan het Radboudumc, vult aan: "Bovendien zijn de maatregelen bijna allemaal losgelaten. Daardoor kan het virus nog steeds rondgaan. En ook al is de groep die niet beschermd is relatief klein, in combinatie met veel circulerend virus kan dat nog steeds tot veel besmettingen en ziekenhuisopnames leiden".

Desalniettemin gaat het sneller dan de prognoses van het RIVM aangaven. Tostmann vindt dat wel verklaarbaar. "De prognoses waren gebaseerd op een aantal scenario's met maatregelen. Het kabinet heeft gekozen voor het scenario met de minste maatregelen. Daarbij komt dat mensen zich minder aan de basismaatregelen houden dan gedacht. Dat telt dubbel op."

Epidemioloog Patricia Bruijning van het UMC Utrecht is wel verbaasd door de snelle stijging. "De voorspellingen over hoe snel het virus zou rondgaan en het aantal opnames waren te optimistisch en we weten niet precies waardoor het komt."

Net als Tostmann denkt ze dat mensen zich minder houden aan de basismaatregelen, zoals thuisblijven bij klachten en geen handen schudden. Dat blijkt ook uit gegevens van het gedragsonderzoek van RIVM. "We hebben versoepelingen gehad, maar daarbij is gezegd dat mensen nog voorzichtig moesten zijn. De vraag is of die boodschap voldoende is aangekomen."

Wie liggen er nu in de ziekenhuizen?

Het RIVM bekeek in september de vaccinatiestatus van 1369 coronapatienten. Wat bleek: driekwart van de patiënten in het ziekenhuis, en 80 procent van patiënten op de intensive care, was ongevaccineerd.

Vorig weekend deed de longartsenvereniging nog een rondvraag bij collega-longartsen. Op basis van 150 coronapatiënten trok de vereniging toen dezelfde conclusie. Uit de rondvraag bleek ook dat zo'n 40 procent van de ongevaccineerde patiënten onder de 60 is. Dat het hier om een relatief grote groep gaat, is mogelijk te verklaren door de lagere vaccinatiegraad onder jongere mensen.

Het deel dat wel gevaccineerd is, bestaat volgens Tostmann uit twee groepen: "Sommige mensen zijn wel gevaccineerd maar zijn door een onderliggende aandoening niet beschermd. En dan is er nog een deel dat wel gevaccineerd en beschermd is, maar in het ziekenhuis belandt omdat vaccins niet 100 procent beschermen."

Volgens de longartsenvereniging belanden in de groep gevaccineerden vooral mensen boven de 60 jaar oud met vaak ernstige co-morbiditeit of een afweerstoornis in het ziekenhuis.

Wat nu? Wat betekenen de oplopende cijfers?

"We gaan een verdere belasting van de zorg zien waarbij we weer meer patiënten moeten gaan verplaatsen", zegt Rosendaal. Zolang er geen nieuwe maatregelen worden getroffen, zal het aantal nieuwe ziekenhuisopnames blijven stijgen. Hij noemt het aantrekken van de basismaatregelen, een betere handhaving van de coronapas en eventueel herinvoering van de mondkapjes als mogelijk te nemen maatregelen.

"Wil de politiek hier wel iets aan doen?", vraagt Tostmann zich af. Zelf ziet zij de urgentie wel. "Misschien is mijn bril gekleurd door wat ik zie in het ziekenhuis. Maar het heeft zo veel impact, ook op de gewone verpleegafdelingen. De prijs die de niet-covid zorg nu al moet betalen is best wel hoog."

Het begint volgens haar bij het helder communiceren dat we ons moeten houden aan de basismaatregelen. Vooral het laten testen bij klachten vindt ze belangrijk. En vervolgens zullen de meest recente versoepelingen weer kunnen worden teruggedraaid. "Mondkapjes weer als norm te stellen op bepaalde plekken. En een gevaccineerde huisgenoot van een positief test persoon hoeft nu niet in quarantaine. Was dat wel zo'n goed idee?"

Tostmann benadrukt dat het kabinet niet te lang moet wachten. "Hoe eerder je ingrijpt, hoe minder impact het hoeft te hebben. Hopelijk komen we er met een paar simpele maatregelen mee weg."

Volgens minister De Jonge staan we voor lastige dilemma's:

Bruijning hoopt vooral dat nog meer mensen zich zullen laten vaccineren. "Als je niet in het ziekenhuis wil belanden en niet verantwoordelijk wil zijn voor nieuwe maatregelen, laat je dan alsjeblieft vaccineren. Aan iedere keuze zitten onzekerheden, maar vaccineren is de beste oplossing. Hoe krijgen we die boodschap nog beter bij de 14 procent die zich niet laat vaccineren, daar moeten we vol op inzetten. Als we voldoende mensen kunnen overtuigen, komen we deze winter wel door."

Ze houdt er ook rekening mee dat ook zonder maatregelen de groei nog tijdelijk kan gaan stagneren. "Wat we wel eerder hebben gezien is dat veel ophef over de cijfers mensen ook weer voorzichtiger maakt. Misschien dat dit dus al helpt."

Hoe kan het dat het kabinet verrast is door de oplopende cijfers?

Volgens minister De Jonge lopen de ziekenhuisopnames "harder op dan verwacht". Hoe kan dat? Volgens Bruijning is het rekenwerk dat achter de infectieziektemodellen zit erg complex. "Je werkt met veel bronnen van informatie en doet ook een aantal aannames. Bijvoorbeeld over hoe we ons houden aan de maatregelen, misschien is dat te optimistisch ingeschat."

Tostmann verbaast zich echter over de verbazing van het kabinet. "De versoepelingen die zijn doorgevoerd waren ruimer dan werd geadviseerd", stelt ze. Bovendien vindt ze dat het kabinet te veel optimisme heeft uitgestraald, wat er mogelijk aan heeft bijgedragen dat de regels minder worden nageleefd.

"Het beeld is dat de crisis over is, dankzij de vaccins. Dat is niet zo. Dat heeft de WHO ook steeds benadrukt. We zijn een beetje op het verkeerde been gezet door de optimistische toon van het kabinet."

Rosendaal vindt dat de cijfers nog wel passen binnen de verwachtingen, al zitten ze wel "aan de hoge kant". Erg verrast is hij er ook niet door. "Iedereen die gaat op gegeven moment besmet raken, de vraag is hoe snel. Dat blijft lastig om in te schatten."