Gaat de coronapas helpen de epidemie te beteugelen?
Dit weekend wordt het coronatoegangsbewijs verplicht bij het betreden van horeca, bioscopen en andere gelegenheden. Volgens het kabinet is het een manier om de kans op besmettingen in risicosituaties te verminderen. Toch kun je als je getest of gevaccineerd bent zelfs met een groen vinkje het virus meenemen en overdragen. In hoeverre is de coronapas dan wel een geschikt middel?
Het RIVM concludeerde dat de kans om besmet te worden door een volledig gevaccineerd persoon zo'n 70 procent kleiner is dan door een ongevaccineerd persoon. Belangrijke kanttekening: dit onderzoek stamt nog uit het alfavariant-tijdperk. Voor de deltavariant lijkt het beeld wat somberder: onderzoeken uit de VS en VK toonden aan dat een gevaccineerd persoon soms net zoveel virusdeeltjes heeft als een ongevaccineerd persoon.
Ook in het lab van viroloog Marion Koopmans keken ze naar die viral load: "We zien inderdaad even veel virus, maar het is minder infectieus en de besmettelijkheid neemt sneller af", zegt ze. Het aantal deeltjes zegt dus niet per se dat gevaccineerden net zo besmettelijk zijn.
Dat is ook te zien op onderstaande bolletjesgrafiek van het RIVM:
Het plaatje laat zien dat vooral ongevaccineerden elkaar besmetten. De achterliggende cijfers komen uit de maanden juli en augustus, toen de deltavariant al dominant was. Het RIVM keek naar mensen die positief testten bij de GGD en daaruit blijkt dat als de bron gevaccineerd is, er nauwelijks transmissie plaatsvindt.
Er is nog geen uitgebreid onderzoek zoals voor de alfavariant, maar volgens RIVM-modelleur Jacco Wallinga geven de grafieken voor de alfavariant en de deltavariant hetzelfde beeld: "Het ruwe beeld is dat vaccinatie nog steeds goed beschermt tegen transmissie. Wellicht iets minder bij de deltavariant."
Wallinga wijst erop dat de gegevens niet representatief hoeven te zijn voor alle transmissie van het virus, omdat niet iedereen met een infectie zich laat testen en weet wie de besmetter was.
Verkeerde uitslag
Gevaccineerden in de kroeg geven straks dus nog maar een klein risico op overdracht, maar hoe zit het met de ongevaccineerde die zich vooraf heeft moeten laten testen? Ook bij de geteste mensen is er nog steeds kans op transmissie. Voor de sneltest geldt namelijk dat je een verkeerde uitslag kan krijgen.
Het OMT schrijft in het laatste advies zelfs: "Uit berekeningen blijkt dat de kans dat iemand besmettelijk virus bij zich draagt [...], ook na een negatieve antigeensneltest nog altijd circa tweemaal zo groot is als de kans dat een volledig gevaccineerd persoon het virus draagt."
Dat is een berekening van de onderzoekers van Fieldlabs, vertelt OMT-lid en viroloog Marion Koopmans. "De vraag is of het verschil nu nog steeds zo groot is, met de deltavariant. Maar we weten wel dat het niet fool proof is."
Koopmans denkt dat het risico dat iemand besmettelijk is voor geteste en gevaccineerde personen ongeveer even groot is. "Het is moeilijk te kwantificeren, maar het gaat om risicoreductie." Ze illustreert het aan de hand van het gatenkaas-model. "Elke maatregel is een plakje en heeft gaten. Maar door de combinatie van maatregelen wordt de kans dat er een besmettelijk iemand tussen glipt kleiner. Dat begint met thuis blijven bij klachten of na een risicocontact, daarna komt de coronapas."
Anderhalve meter effectiever
Anderhalve meter afstand houden is effectiever, zegt Koopmans, "maar daar wilden we juist vanaf. We moeten nu dus rekening houden met meer circulatie, ook al is het moeilijk in te schatten hoeveel."
Als de coronapas niet wordt ingevoerd, loopt Nederland meer gevaar, denkt epidemioloog Frits Rosendaal. "Het is een middel om de epidemie geleidelijk te laten verlopen." Met 20 procent van de bevolking nog niet gevaccineerd en een deel waarbij het vaccin simpelweg niet werkt, zouden de ziekenhuizen nog overbelast kunnen raken.
En, benadrukt Rosendaal, de pas beschermt vooral de niet-gevaccineerde. "Dat lijkt nu vergeten te worden, maar dat gevaccineerden het kunnen doorgeven is niet zo erg als alleen zij binnengelaten worden. Een negatieve test beschermt alleen anderen, gevaccineerd zijn beschermt ook jezelf."
"Wat we nu eigenlijk doen met de coronapas is het beschermen van kwetsbaren en de zorg, de vaccinatiegraad een duwtje geven en de epidemie geleidelijk laten rondgaan. Ik verwacht dat we hem daarvoor nodig blijven hebben tot in de winter."
In hoeverre het de epidemie echt gaat remmen, moet nog blijken. Naast de hierboven beschreven valkuilen, is de uitwerking in de praktijk cruciaal. Als er geen controles zijn, er fraude wordt gepleegd met QR-codes of gevaccineerden met klachten toch de kroeg in gaan, neemt de effectiviteit af.
Vaccinatiedrang
In andere Europese landen als Italië en Frankrijk is de coronapas al langer verplicht, en daar steeg de vaccinatiegraad aanzienlijk na invoering. Is het dan toch in eerste plaats een middel om de vaccinatiegraad op te krikken? Wat Koopmans betreft niet: "Als vaccinatiedrang het doel is, dan loop je het risico dat de polarisatie toeneemt, in plaats van dat mensen zich laten vaccineren. Vaccinatie is echt heel belangrijk, maar die testen moeten wel gratis blijven zodat er nog altijd een andere optie is. En testen is niet leuk, maar het is ook niet het einde van de wereld."
