Energiemarkt slaat op hol, huishoudens dreigen in de knel te raken

• Thom Opheikens

  redacteur Economie

Door een unieke samenloop van omstandigheden lopen de prijzen voor elektriciteit en gas dit jaar ongekend hard op. Als de prijzen zo hoog blijven, wacht miljoenen huishoudens met variabele tarieven na 1 januari een fors hogere energierekening. Wie op dit moment een nieuw contract afsluit, betaalt ook al snel tientallen euro's per maand meer.

"We maken ons zeker zorgen", zegt Elske Thomassen van de Energiebank Rotterdam, een organisatie die mensen helpt om energie te besparen. "Het is nu al voor veel mensen lastig om hun energierekening te betalen."

Of, hoeveel en wanneer iemand wat gaat merken van de torenhoge prijzen, hangt met name af van het soort energiecontract dat iemand heeft en van de isolatie van de woning.

Allereerst is de looptijd van het contract belangrijk. Wie de prijzen voor langere tijd heeft vastgelegd, merkt om te beginnen niks. Dat geldt voor vier op de tien huishoudens. Maar wie een aflopend jaarcontract heeft en een nieuw jaarcontract wil afsluiten, is vergeleken met 2020 momenteel 500 euro per jaar duurder uit, meldt prijsvergelijker Pricewise.

Ook Martien Visser, lector energietransitie aan de Hanzehogeschool Groningen, verwacht voor in dat geval een flinke prijsstijging, namelijk van zo'n 400 euro. Beide gaan daarbij uit van wat een gemiddeld huishouden verbruikt.

Deze energiecoach gaat langs bij gezinnen en geeft tips om energie te besparen:

Wie een aflopend contract niet verlengt en niet overstapt naar een andere leverancier, komt automatisch terecht in een contract voor onbepaalde tijd met variabele prijzen. Bijna de helft (44 procent) heeft zo'n contract, blijkt uit de laatste Energiemonitor van toezichthouder Autoriteit Consument en Markt. In de praktijk worden die tarieven twee keer per jaar aangepast.

Per 1 juli gingen die variabele tarieven al omhoog, al was dat gemiddeld genomen nog te overzien. Sindsdien is de gasprijs, die ook grotendeels de stroomprijs bepaalt, grofweg verdubbeld. Als de prijzen zo hoog blijven als nu komt er per januari een nieuwe stijging bovenop. "Dat kan een flinke klapper worden", zegt Tomas Bleker van Pricewise. "Iedereen houdt z'n hart vast."

Ook isolatie is een belangrijke factor, met name voor mensen met zogeheten energiearmoede. Daaronder valt iemand die minstens 10 procent van het inkomen aan energie uitgeeft. Dat zijn in Nederland zo'n 650.000 huishoudens. Zij hebben op dit moment al niet genoeg geld voor verwarming, verlichting of koken, bleek vorig jaar uit onderzoek van TNO.

"Een groot deel van de mensen met energiearmoede woont in huizen waar de isolatie minder is", zegt Elske Thomassen van de Energiebank. "Ze zijn van de woningcorporatie afhankelijk. Die kunnen niet alles tegelijk verduurzamen."

Een belangrijke nuance is dat de gasprijs ook snel weer kan dalen. Bijvoorbeeld als de winter zacht is of als de nieuwe gaspijpleiding Nord Stream 2 in gebruik wordt genomen. Wat is dan nu verstandig om met een aflopend of al variabel energiecontract te doen?

"Ik weet het eerlijk niet", zegt lector Martien Visser. Op dit moment gaat de markt volgens hem op de langere termijn uit van een zachte winter en de opening van Nord Stream 2. "Als dat tegenvalt zullen de contracten nog duurder worden. Als het daarentegen meevalt en je hebt je net voor langere tijd vastgelegd, betaal je langere tijd meer dan noodzakelijk."

Productievermindering

De hoge energieprijzen spelen zeker niet alleen in Nederland. In andere Europese landen leidt het al tot protesten én ingrijpen door de overheid. Ook in Nederland wordt er al geprotesteerd, maar niet op straat. Grote energieverbruikers schreven deze week een brandbrief aan het ministerie van Economische Zaken. Ze eisen dat de overheid ingrijpt.

Aluminiumfabriek Aldel bevestigt na berichtgeving van RTV Noord dat het bij deze prijzen "snel klaar is".

Kunstmestproducent Yara gaat de productie van ammoniak in Europa met 40 procent verminderen, omdat de hoge gasprijs de winst te veel drukt. De locatie in Sluiskil (Zeeland) zal een deel van die productievermindering voor zijn rekening nemen. Na het weekend verwacht het bedrijf meer duidelijkheid te hebben over de invulling en de impact van de productievermindering op Nederland.