Huidig zorgbeleid is niet houdbaar, waarschuwt adviesorgaan WRR

De gezondheidszorg in Nederland is niet klaar voor de toekomst. Het ontbreekt aan scherpe en duidelijke keuzes van de overheid. Als de politiek blijft talmen met het nemen van moeilijke beslissingen, zal de zorg zoals we die nu kennen, straks niet meer vanzelfsprekend zijn.

Dat is de teneur van het rapport 'Kiezen voor houdbaarheid. Mensen, middelen en maatschappelijk draagvlak' van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Daarin neemt de WRR het huidige gezondheidsbeleid op de korrel en vertelt ze hoe het beter kan.

Raadslid Marianne de Visser is de eerste om toe te geven dat de verzamelde feiten over het algemeen niet nieuw zijn. Het gaat om de urgentie en de samenhang tussen de talrijke knelpunten, zegt ze. "We luiden de noodklok."

Oplopende zorguitgaven

Een groot probleem vormen de oplopende zorguitgaven, die nu zo'n honderd miljard euro per jaar bedragen. Door onder meer vergrijzing, een verwachte stijging van het aantal chronische zieken en de verslechterende leefstijl zullen die uitgaven zijn verdrievoudigd over veertig jaar, waarschuwt de WRR. Een toename die groter is dan de gemiddelde economische groei. Met andere woorden: de zorg dreigt onze welvaartsgroei op te gaan eten volgens het rapport.

Nu werkt ongeveer een op de zes à zeven Nederlanders in de zorg, over twintig jaar zou dat één op de vier zijn, in 2060 één op de drie.

"Het zijn getallen, die eigenlijk niet met de realiteit in overeenstemming kunnen zijn", zegt De Visser. "Bovendien betekenen ze dat als je al dat geld en al die mensen inzet voor de zorg, dat je ze niet voor andere publieke doelen kunt inzetten. Bijvoorbeeld het onderwijs. Het gaat aan alle kanten knellen."

Aan die constatering voegt de WRR een waarschuwing toe: bezuinigingen op andere beleidsterreinen om de zorg te kunnen blijven financieren, kunnen de zorgkosten verder omhoog jagen. "Goed onderwijs en armoedebestrijding zijn hele belangrijke beleidsonderdelen om brede lagen van de bevolking in een betere gezondheid te brengen", zegt De Visser. "Daar moet je in blijven investeren."

Om de zorgkosten te beheersen, is vooral ingezet op efficiënter werken. "Daar moeten we vooral mee doorgaan", zegt De Visser. "Maar het is bij lange na niet genoeg om de stijgende zorgvraag bij te benen." De WRR adviseert de mogelijkheden om zorgmedewerkers uit het buitenland te halen, beter te onderzoeken. Daarbij wijzen de rapportschrijvers erop dat het aandeel in het buitenland opgeleide artsen in Nederland veel lager ligt dan in Duitsland en België. Dat geldt ook voor verpleegkundigen.

Schaarste in de zorg is onvermijdelijk, zegt de WRR, en de samenleving zou er goed op moeten worden voorbereid dat keuzes in de zorg noodzakelijk zijn. Het maken van de keuzes op zich moet ook beter worden geregeld, bijvoorbeeld als het gaat om wat er wel en wat niet goed werkt. Nu vindt die beoordeling alleen plaats bij een deel van de geneesmiddelen. De vraag zou ook moeten worden gesteld, en beantwoord, bij hulpmiddelen en langdurige zorg.

Dure geneesmiddelen

Ook vindt de WRR dat het bepalen van wat er wordt vergoed uit het basispakket verbetering behoeft. De raad wijst daarbij op situaties waarin experts vaststellen dat een geneesmiddel te duur is, maar de minister onder maatschappelijke druk dat besluit terugdraait. Die verdeling van rollen en verantwoordelijkheden moet anders, schetst De Visser. "De regering moet de algemene normen vastleggen: dat is eigenlijk het antwoord op de vraag wat een jaar in goede gezondheid mag kosten."

"Een onafhankelijke toezichthouder moet voor individuele behandelingen bepalen of die aan de norm voldoen. En zorginkopers, zoals zorgverzekeraars, proberen dan te zorgen dat de zorg zo efficiënt mogelijk wordt geleverd", zegt De Visser.

De WRR waarschuwt voor 'slinger-beleid', en noemt daarbij als voorbeeld bezuinigingen na de financiële crisis, die een vertrek van zorgmedewerkers veroorzaakten. De lege plekken moesten later weer worden opgevuld. "Wij bepleiten betere, maar ook scherpere, moeilijke keuzes," zegt De Visser. "Er zullen prioriteiten moeten worden gesteld. Dat betekent dat je nu op korte termijn heel veel aandacht moet geven aan goed personeelsbeleid."

Het WRR-onderzoek wordt vanmiddag aangeboden aan demissionair minister Hugo de Jonge (CDA) van Volksgezondheid.