Deventer moordzaak verfilmd: 'Fake news avant la lettre'
Vrijspraak, een veroordeling en een herziening na een gerechtelijke dwaling waren pas het begin van het juridische epos waar de Deventer moordzaak tot uitgroeide. De meeste Nederlanders zullen zich er hooguit drie dingen uit herinneren: het geklungel met bewijsmateriaal, de uitbarsting van Ernst Louwes bij zijn vonnis en verhalen over een klusjesman, structureel beschuldigd door Maurice de Hond.
De film De Veroordeling, vanaf vandaag in de bioscoop, wil die laatste associatie - misschien wel de bekendste - permanent uitbannen. "De magie van de smaadcampagne van De Hond is eindelijk uitgewerkt", zegt Nieuwsuur-journalist Bas Haan, die het boek schreef waar de film op is gebaseerd.
De trailer van de film:
Met Fedja van Huêt in de rol van Haan reconstrueert de film hoe de Deventer moordzaak vijftien jaar geleden zich ontspon. De problemen met het aanvankelijke bewijs tegen Louwes, daarna toch een veroordeling op basis van nieuwe dna-sporen, gevolgd door de beschuldigingen van moord van De Hond tegen Michaël de Jong, die bekend kwam te staan als de klusjesman.
De Veroordeling zet echte fragmenten uit interviews van De Hond ("Hij is het honderd procent zeker") af tegen de gevolgen voor het leven van De Jong, gespeeld door Yorick van Wageningen: baan kwijt, honden mishandeld, huis beklad, intimiderende telefoontjes. Dat is voor Haan de crux van het verhaal: niet de schuldvraag, maar de ellende die de mediahetze teweegbracht.
Een film met missie, noemt Haan De Veroordeling daarom. "Het ontkrachten van bullshit", vat hij kort samen. "Hoe kan het dat een opiniepeiler zonder een spat bewijs heel Nederland wijs kan maken dat een onschuldig man een moordenaar is? Dat Tweede Kamerleden vragen gaan stellen en een rechter een graf laat openen met als argument de ontstane maatschappelijke onrust?"
De Hond raakte precies de juiste snaar, redeneert Haan. Hij positioneerde zich als onverbiddelijke strijder tegen de arrogante elite. "Dat speelde in die tijd. Fortuyn was net vermoord en journalisten zochten naar wat ze hadden gemist. De onderbuik kwam veel aan het woord. Justitie nam ook de vlucht naar voren en nodigde De Hond uit om te komen praten. 'Kijk, we luisteren naar het volk'."
Haan steekt daarbij ook de hand in eigen boezem. Toen justitie op aandringen van De Hond nieuw onderzoek aankondigde, bood Haan hem een uitgebreid podium in het programma Netwerk. "Ik kan dat tot de dag van vandaag redactioneel verantwoorden: het was een nieuwsfeit waar je niet omheen kon. Maar soms is iets journalistiek verantwoord, en deugt het toch niet. Ik ben blij dat ik vervolgens heb uitgezocht hoe het dan echt zat."
Die boodschap is tegenwoordig nog belangijker dan toen hij zijn boek schreef in 2010, denkt Haan. "Dit was fake news avant la lettre. Tegenwoordig worden we omgeven door complotten, nepnieuws en misinformatie en niet iedereen ziet het risico. Daarom is het goed een spiegel voor te houden."
De Veroordeling als vaccinatie tegen nepnieuws. "Ik hoop dat mensen die de film zien gaan denken: ho eens even, ik dacht ook dat die klusjesman niet helemaal deugde. Dat de uitbarsting van Louwes in de rechtszaal niet geacteerd kon zijn. Misschien dat mensen dan nu ook bij zichzelf nagaan wat ze over andere zaken denken. Corona, klimaatverandering, wat voor discussie dan ook."
Volgens advocaat Peter Schouten, schrijver van het boek Trial By Media, is de veroordeling voor smaad van De Hond heel belangrijk geweest. Traditionele media zijn sinds die uitspraak voorzichtiger geworden in hun berichtgeving, tenminste als het gaat om beschuldigingen van burgers tegen andere burgers in strafzaken, nog voordat iemand is veroordeeld.
De smaadzaak was ook van belang voor de rechtspraak zelf, zegt Schouten. "In het arrest staan een aantal punten, graadmeters waar iemand die iets over een ander publiceert aan moet voldoen. Die punten worden tot op de dag van vandaag gebruikt in de rechtspraak."
Ook De Veroordeling kan bijdragen aan de bewustwording over beeldvorming in de media, verwacht de advocaat. "Deze film zal ook in het collectief bewustzijn beitelen dat je niet zomaar mensen kan gaan beschuldigen."
Bas Haan is enthousiast over de aandacht die de film nu al krijgt. Ook omdat de film nog meer dan zijn boek afrekent met het beeld van Michaël de Jong als mogelijke verdachte. "Tien jaar geleden waren ze blij met mijn boek, maar op straat veranderde er niet veel: het beeld dat bleef hangen van 'de klusjesman' was veel sterker. Voor hem en zijn vrouw is deze film echt een rehabilitatie."
