'Mishandelde Frédérique is voorloper: nieuwe generatie doet niet aan hokjesdenken'

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

De 14-jarige Frédérique uit Amstelveen werd gisteren mishandeld door meerdere jongens omdat ze geen antwoord wilde geven op de vraag of ze een jongen of meisje is. "Dat maakt toch niet uit. Ik ben wie ik ben, en jij mag zijn wie je wil zijn", zei de tiener. Waarschijnlijk is Frédérique slachtoffer geworden van anti-non-binair geweld, zonder dat de Amstelveense in zo'n hokje te plaatsen is, zegt Hanneke Felten van kenniscentrum Movisie.

"Mensen denken automatisch in hokjes, ook al willen ze dat zelf niet", zegt Felten, die onderzoek hiernaar doet. "In diverse onderzoeken zien we dat mensen die niet in hokjes, van bijvoorbeeld jongen of meisje, te plaatsen zijn te maken krijgen met agressie. Dit speelt in het bijzonder onder jonge jongeren."

Het hokjesdenken an sich is iets waar iedereen last van heeft, zegt Felten. "De eerste ontmoeting ga je meteen bedenken in welk hokje iemand hoort. Maar als mensen zich kunnen inleven in de ander, kunnen vooroordelen verminderen. Daardoor kan ook discriminatie en geweld worden voorkomen. Je creëert dan als het ware een extra hokje voor iemand die niet in een hokje wil, dat kan helpen in het accepteren."

Nieuwe vorm van emancipatie

Dat hokjesdenken is in de nieuwe generatie jongeren helemaal aan het veranderen, zegt sociaal wetenschapper Laurens Buijs (UvA). Hij noemt Frédérique als voorbeeld voor hoe een deel van die generatie nu denkt over gender en seksualiteit. "Het is een nieuwe vorm van emancipatie. De heteronorm, die ook in Nederland nog fier overeind staat, wordt ter discussie gesteld door de huidige generatie."

Die norm gaat er onder meer van uit dat heteroseksualiteit de standaard is, en dat er twee geslachten zijn met eigen sociale rollen, legt Buijs uit.

"Op het moment dat jij dat niet bent, heb je iets te vertellen en moet je uit de kast komen. De nieuwe generatie zegt 'we willen niet geaccepteerd worden als een minderheid binnen een norm'. Want klopt die norm wel? Is gender en seksualiteit niet veranderlijk, fluïde? Hebben mannen niet ook vrouwelijke kanten en andersom?"

Daarom is het ontdekken van eigen gender en seksualiteit bij die generatie meer "een avontuur". "Tientallen jaren geleden begon de eerste golf van homo-emancipatie. Toen werd een aantal hokjes gecreëerd, zoals: homoseksueel, biseksueel, transgender. De jongeren van nu zeggen: wij gaan eerst eens rustig kijken of we niet ergens in of tussen die hokjes behoren."

Frédériques vader deelde het verhaal over de mishandeling op LinkedIn. Hij schreef "ongelofelijk trots" te zijn op Frédérique omdat ze "wil zijn wie ze is". "Jongen of meisje, hetero, gay of biseksueel, het maakt haar (en ons allemaal) niet uit. Mijn kind Frédérique is niet transgender, maar zegt gewoon dat ze is wie ze is."

Dat licht hij toe in deze video:

Waarom deze 'bevrijding' - zoals Buijs het zelf noemt - nu bij deze generatie opduikt, is niet helemaal duidelijk. Het heeft zeker te maken met rolmodellen, maar ook met de mondiale cultuur waarin veel kinderen nu opgroeien, zegt Buijs. "Kijk bijvoorbeeld naar het sociale medium TikTok: daar komen jongeren in aanraking met iedereen, overal. De vraag: wat zijn jouw pronouns (voornaamwoorden) is bijvoorbeeld volledig normaal om te stellen op zo'n platform."

Toch geldt dit niet voor alle jongeren. Er zijn nog veel jongeren die heteronormatief denken, zegt Buijs. "Vooral jongeren die in begripvolle kringen en in de steden opgroeien denken minder heteronormatief. Daartegenover staat een groep die veel weerstand voelt tegen deze verandering en zich dus uitspreekt tegen de fluïde omgang met gender en seksualiteit. Kijk maar wat gisteren bij Frédérique is gebeurd."

Ook de huidige oudere generaties hebben vaak moeite met het wennen aan het niet-hokjesdenken. Toch denkt Buijs dat de hele maatschappij langzaam aan het veranderen is. "Het is alleen belangrijk dat het geen morele kwestie wordt, waarin mensen gaan discussiëren over of iets goed of slecht is", zegt Buijs. "Het moet een dialoog worden, waarin vragen mogen worden gesteld. Er moet gekeken worden naar wetenschappelijke inzichten, gecommuniceerd worden vanuit empathie."

Wat met Frédérique is gebeurd, is verschrikkelijk, zegt de wetenschapper. Maar het is wel iemand die de verandering inzet. "Frédérique staat voor het nieuwe systeem en stelt de huidige kaders ter discussie. Hierdoor, samen met alle anderen die zich hierover uitspreken, kan de dynamiek in onze samenleving gigantisch gaan veranderen."