Uitspraak Pools Hof kan verhoudingen met EU verder op scherp zetten

• Judith van de Hulsbeek

  Correspondent Duitsland

In Brussel kijken ze vandaag met angst en beven naar Warschau. Daar doet het Constitutioneel Hof een uitspraak die de toch al gespannen verhoudingen nog meer op scherp kan zetten. Het Hof buigt zich - op verzoek van de Poolse premier - over de vraag wat er zwaarder weegt: Pools of Europees recht?

En dat is omstreden, omdat het antwoord daarop in principe helder is: in de Europese verdragen staat dat uitspraken van het Europees Hof in Luxemburg bindend zijn en dus voorrang hebben.

Waarom vechten de Polen dit principe aan? Ze willen een einde aan de bemoeienis vanuit Brussel en de 'vervelende uitspraken' van het Europees Hof in Luxemburg. Dat tikte Polen al meerdere keren op de vingers vanwege hervormingen die de onafhankelijke rechtspraak in gevaar brengen. Volgens de staatssecretaris van Justitie, Sebastian Kaleta, heeft Brussel daar niks over te zeggen. "Sommige politici in Brussel willen hun rol groter maken dan hij is. Dat is gevaarlijk", aldus Kaleta.

De brisante zaak stond al eerder op de rol, maar verdween al meerdere keren zonder opgaaf van reden van de agenda. Ook in Warschau zijn ze zich er terdege van bewust dat het heel wat teweeg kan brengen.

Europees Commissaris van Justitie Didier Reynders heeft Morawiecki met klem gevraagd de zaak terug te trekken, vanwege de mogelijke vergaande implicatie van het oordeel. De voorrangsregel is een fundamenteel principe van het Europees recht, zegt Reynders, daaraan moet je niet willen morrelen.

Vanuit Polen kwam onmiddellijk een vinnige repliek op dat verzoek. "Dit is weer een typisch voorbeeld van die irritante, koloniale houding ten opzichte van Warschau", sneerde de Poolse minister van Justitie Zbigniew Ziobro.

Een groep rechters in Polen maakt zich zorgen en vraagt zich af waartoe deze confrontatie zal leiden. "Ze zetten zich hiermee eigenlijk buiten de Europese Unie. Het is een eerste stap naar een Polexit. En dat kan niet zijn wat de Polen willen", zegt Pawel Juszczyszyn.

Juszczyszyn was twintig jaar lang rechter in de stad Olsztyn, maar hij is onlangs vanwege kritiek op de hervormingen uit zijn ambt gezet. Hij toert deze zomer samen met andere rechters door het land om aandacht te vragen voor de situatie. "Het is een politieke coup tegen de rechterlijke macht, zo durf ik het wel te stellen."

Op de bijeenkomsten komen veel bezorgde burgers en activisten, maar ook Polen die zich niet zo'n zorgen maken. "De samenleving zal niet toestaan dat de rechtsstaat verdwijnt. De machthebbers kunnen veranderingen doorvoeren, maar de basiswaarden blijven overeind", zegt Ryszard Lautenbach.

Hij woonde ook onder het communisme in Polen en "is niet zo snel bang te krijgen", lacht hij. De jonge bezoekers voelen meer urgentie. "De machthebbers doen alsof de grondwet niet bestaat. Rechters worden geschorst als ze zich onafhankelijk opstellen. Het is heel pijnlijk te zien dat dit in mijn land gebeurt. Ik ben geboren als burger van de Europese Unie en wil in een rechtsstaat leven, in een democratie", zegt Anna Prokop.

Als er vandaag een uitspraak komt, dan is de kans groot dat die in het voordeel is van de Poolse regering. Het Poolse grondwettelijk Hof is een van de eerste juridische instellingen die door regeringspartij PiS onder handen is genomen en bestaat nu grotendeels uit rechters die aan de kant staan van PiS. De rechter die deze zaak behandelt, staat ook bekend als anti-Europees.

Bewogen week

Het wordt hoe dan ook een bewogen week op dit gebied. Donderdag doet het Europees Hof uitspraak over de legitimiteit van de tuchtkamer van het Poolse Hooggerechtshof. In een tussentijdse uitspraak oordeelde Luxemburg dat de tuchtkamer zijn werk onmiddellijk moest stilleggen, omdat de onafhankelijkheid van de rechters niet te garanderen was. Polen heeft tot nu toe geen gehoor gegeven aan deze uitspraak.

Overigens is Polen niet het enige land dat het vanwege de voorrangskwestie aan de stok heeft met Brussel. Ook het Duitse Constitutioneel Hof kreeg laatst een standje, omdat dat met zijn kritiek op het schuldenopkoopprogramma van de Europese Centrale bank het primaat van het EU-recht boven het nationale recht niet zou erkennen en daarmee andere landen zou "inspireren" om dat ook niet te doen.

En dat gebeurt ook. Polen noemt het oordeel van het Duitse Hof een "bewijs dat de Poolse regering in het geschil over de hervorming van de Poolse rechterlijke macht gelijk heeft".