'Gerestaureerde Gouden Koets kan ons helpen anders naar het verleden te kijken'

Ruim vijf jaar heeft de restauratie van de Gouden Koets geduurd, maar nu is het klaar. De komende acht maanden kan iedereen die dat wil de koets bekijken in het Amsterdam Museum, waar hij in een glazen behuizing op de binnenplaats tentoongesteld staat. Koning Willem-Alexander opent daar morgen de expositie De Gouden Koets.

Het koninklijke rijtuig blijft tot eind februari 2022 in het museum. Of de koets daarna weer door de koning gebruikt zal worden op Prinsjesdag, is nog niet bekend. De koning moet daar nog een besluit over nemen.

De Gouden Koets was in 1898 een geschenk van Amsterdam aan koningin Wilhelmina, ter gelegenheid van haar inhuldiging. Voor het eerst sinds de bouw is de koets helemaal uit elkaar gehaald, grondig onderzocht en daar waar nodig is het hout- en leerwerk, het textiel, de wielen en het verguldsel gerestaureerd door specialisten uit binnen- en buitenland. De kosten voor de restauratie, zo'n 1,2 miljoen euro, zijn voor rekening van de koning.

Al voor aanvang van de restauratie in 2015 speelde er een maatschappelijke discussie over het paneel 'Hulde der Koloniën', aan de zijkant van de koets, dat het Nederlandse koloniale verleden zou verheerlijken. Critici menen dat de koets om die reden niet langer gebruikt kan worden of dat het paneel vervangen zou moeten worden.

De koning besloot dat de Gouden Koets in oorspronkelijke staat gerestaureerd moest worden, "als deel van ons cultureel erfgoed". "We gaan niet de geschiedenis herschrijven", zei hij vorig jaar in een persgesprek. "Zodra de restauratie is afgerond zien we wel verder."

Volgens Kathleen Ferrier, oud-politica en voorzitter van de Nederlandse Unesco Commissie, kan de koets een bijdrage leveren aan het debat over het Nederlandse slavernijverleden. "De Gouden Koets is een heel belangrijk symbool voor ons gemeenschappelijk verleden. Je moet dat verleden juist onder ogen komen. De koets kan ons daarbij helpen door alle verhalen, alle perspectieven die een rol spelen zichtbaar en hoorbaar te maken. De koets moet het debat op gang brengen."

Kathleen Ferrier vertelt wat het paneel laat zien en waarom het goed is dat de discussie die het oproept, wordt gevoerd:

Volgens Ferrier is het belangrijk dat de koets een plek krijgt waar die diepgaande discussie gevoerd kan worden. "Musea zijn daar natuurlijk bij uitstek geschikt voor. Er is onlangs weer een nieuwe stap gezet op weg naar een Nederlands trans-Atlantisch slavernijmuseum. Je zou je kunnen voorstellen dat de koets daar komt en dat de verhalen die de koets oproept daar verteld kunnen worden."

Veilig als rijtuig

In het restauratieproces heeft de ophef over het paneel geen rol gespeeld, zegt stalmeester Bert Wassenaar. "Die discussie staat los van de restauratie en wordt op andere fronten gevoerd."

Belangrijk uitgangspunt bij de restauratie was dat de koets ook in de toekomst veilig als rijtuig gebruikt kan worden. Daarnaast moest de historische waarde van de koets als kunstobject bewaard blijven. Dat leverde soms een spanningsveld op, vertelt Wassenaar. "Enerzijds wil je vanuit historisch oogpunt de koets zoveel mogelijk behouden zoals hij in de loop van de tijd is geworden en anderzijds moet je een aantal zaken aanpakken om de koets veilig te kunnen laten rijden."

Zo ging er langdurig overleg vooraf aan de restauratie van de wielen. Onder de ijzeren wielband zat speling, wat op den duur een veiligheidsprobleem zou kunnen opleveren. Maar het krimpen van de wielband, waarbij die weer strak om het houten wiel komt te zitten, gebeurt onder grote hitte. Dat gaat ten koste van het originele bladgoud op de spaken. "Het is een heel zorgvuldig proces geweest om te kijken hoe je het krimpen kunt doen met zo goed mogelijk behoud van de vergulding", zegt Wassenaar.

De rijtuigbouwer laat aan de adviescommissie van de Gouden Koets zien waarom het nodig is om de wielen te krimpen:

Het Amsterdam Museum besteedt in de tentoonstelling naast de historie van de Gouden Koets ook aandacht aan de toekomst ervan en nodigt bezoekers uit om hun ideeën daarover te delen met het museum.