Hoe de cryptohandel gemanipuleerd wordt: 'Het werkt het best bij onervaren mensen'

• Charlotte Waaijers

  redacteur Economie

Met aandelen is het verboden, maar met cryptomunten kan niemand er wat aan doen: 'pump-en-dump'-praktijken. Daarbij probeert een groep mensen geld te verdienen door de waarde van een munt te manipuleren en die met winst te verkopen. Daarna stort de waarde in elkaar en wordt het verlies 'gedumpt' op de kopers die het laatst instapten.

Het is al enkele jaren bekend dat dit gebeurt. Toch zegt de Nederlandse toezichthouder AFM, die waakt over de financiële markten waar bijvoorbeeld aandeelhandel onder valt, er nog steeds niets tegen te kunnen doen omdat cryptomunten niet onder AFM-toezicht vallen. De Europese Commissie bekijkt nu of dat in Europa moet veranderen.

Dit soort marktmanipulatie, waarbij de organisatoren vaak meer weten dan de rest van de markt en bewust misleidende informatie verspreiden, bestaat al eeuwen. Ook bij cryptomunten is het niet nieuw. In 2018 verschenen al verschillende onderzoeken waaruit bleek dat het 'pumpen en dumpen' van crypto's wijdverbreid was, vooral in groepen op de platforms Discord en Telegram.

Populariteit lijkt te stijgen

Het lijkt erop dat er de laatste tijd weer meer van dit soort groepen opduiken. "Ik heb er geen onderzoek naar gedaan, maar zie wel dat de groepen weer vaker verschijnen en krijg weer vaker advertenties doorgestuurd", zegt Josh Kamps van de University College in Londen. Hij doet onderzoek naar fraude met cryptomunten.

NOS op 3 legt crypto en de toegenomen populariteit uit in deze video:

Dat kan te maken hebben met de toegenomen populariteit van cryptomunten, denkt deskundige Peter Slagter, oprichter van het kennisplatform LekkerCryptisch. Hij ziet dat pumpen en dumpen vooral gebeuren in perioden waarin er veel consumenten actief zijn in de markt. Op sociale media zijn de vele links naar groepen makkelijk te vinden.

Volgens Kamps is een mogelijke verklaring bovendien dat de prijs van cryptomunten is gestegen. "Dan zie je er nieuwe mensen instappen. Ook de manipulaties komen onder de aandacht van het gewone publiek en worden dus mainstream. Ze werken het beste bij onervaren mensen, die nog niet heel bekend zijn met cryptomunten."

Zo werkt een pump en dump

De manipulatie gaat zo: in Telegram- en Discord-groepen kondigen anonieme beheerders van tevoren de datum en het tijdstip aan waarop de 'pump en dump' gaat plaatsvinden, zodat deelnemers kunnen klaarzitten. Pas op het aangekondigde moment maken de beheerders bekend welke cryptomunt iedereen moet kopen.

De beheerders moedigen vervolgens iedereen aan zoveel mogelijk promotie op social media te maken voor de cryptomunt, zodat nóg meer mensen erin investeren en de koers verder omhoog schiet. Daardoor kunnen de eerste kopers de munt voor een veel hoger bedrag van de hand doen. En dat wordt betaald door de mensen die net een paar seconden later kopen en verkopen: die pakken het verlies.

Hieronder zie je hoe in een Telegram-groep met meer dan 150.000 leden op 21 april om 23:00 uur de cryptomunt Viacoin werd gepumpt en gedumpt. Mogelijk is een deel van de leden nep.

Op de avond van 21 april schoot de waarde van Viacoin in korte tijd met bijna 150 procent omhoog en werd er tussen 23.00 uur en middernacht voor bijna 50 miljoen euro verhandeld. Ter vergelijking: de afgelopen week is het handelsvolume per dag ongeveer één miljoen euro.

Maar wat nog opvallender is: de prijs van Viacoin begint al een paar minuten vóór 23.00 uur te stijgen. Dat suggereert dat sommige mensen voorkennis hebben gehad.

"Dit zijn echt frauduleuze organisaties", aldus Slagter. "Er zitten mensen achter die erop inspelen. Ze kopen eerst zelf in, zonder dat mensen het door hebben." Vaak verspreid over een langere periode, om niet op te vallen.

En het gaat nog verder. "Vervolgens gaan ze een selecte groep mensen alvast toegang geven, dat noemen ze 'VIPs'. Soms zijn er hele lagen van VIPs. Die kopen dan ook alvast in. Om het vervolgens aan alle volgers te melden."

De mensen zonder voorkennis kopen de munt voor een hoog bedrag en blijven ermee zitten als de eerste kopers verkopen en de koers instort. Dan wil niemand de munt nog overkopen.

Hier zie je hoe de prijs van Viacoin iets voor 23:00 uur al begon te stijgen. Het piekmoment was rond 23.09 uur. Binnen een uur zat de koers alweer onder het oude niveau.

De beheerders kiezen vaak cryptovaluta met een relatief lage waarde, die niet heel veel verhandeld worden. Daardoor is de waarde makkelijker te manipuleren.

Of er in Europa toezicht komt op de handel in cryptomunten, moet nog worden besloten. De Nederlandse toezichthouder kan dus niet ingrijpen. De Autoriteit Financiële Markten houdt de ontwikkelingen naar eigen zeggen in de gaten en waarschuwt veelvuldig voor de risico's van investeren in crypto's.

Wie de beheerders en deelnemers zijn en waar ze vandaan komen, is vaak niet bekend. "Cryptovaluta bestaan wereldwijd en kunnen bijna overal gekocht worden", zegt Kamps. "De activiteiten vinden vooral plaats in anonieme chatrooms. Als een land strikte wetten gaat maken, gaan mensen ergens anders heen om de cryptomunten te kopen."

Meer over het onderzoek naar 'pumpen en dumpen' kun je horen in podcast De Dag.