Denktank waarschuwt voor staat van democratie in Oost-Europese landen
De democratie takelt in veel Oost-Europese landen steeds verder af. Daarvoor waarschuwt de Amerikaanse denktank Freedom House in een nieuw rapport. Vooral Polen en Hongarije zitten in een neerwaartse spiraal. Dat komt volgens het invloedrijke onderzoekscollectief onder meer omdat de rechtsstaat steeds verder wordt uitgehold.
De denktank spreekt van een "ongeëvenaarde democratische achteruitgang" in het afgelopen decennium. In Hongarije gaat het om de grootste neergang van de democratie in de afgelopen zeventien jaar, toen de denktank begon met monitoren. Volgens de onderzoekers kunnen beide landen geen volwaardige democratieën meer genoemd worden.
'Antidemocratische praktijken'
Freedom House wijst er onder meer op dat de belangrijkste partijen in Hongarije en Polen de beginselen van de democratie aanvallen en zich openlijk schuldig maken aan "antidemocratische praktijken".
Als voorbeeld hiervan noemen de onderzoekers de benarde positie van vrije media in Polen. Recentelijk werd een groot Pools mediabedrijf overgenomen door staatsoliegigant PKN Orlen. Orlen verwierf hiermee in een keer ongeveer twintig regionale kranten en 500 nieuwssites. Tegelijkertijd is de Poolse staat de grootste aandeelhouder van het oliebedrijf. De Hongaarse partij Fidesz van president Orbán gebruikte eerder ook die tactiek.
Daarnaast staat de rechterlijke onafhankelijkheid in Polen onder druk, zegt Kees Sterk, bijzonder hoogleraar Europese rechtspleging. "Rechters die uitspraken doen die de regering niet zinnen, worden disciplinair of zelfs strafrechtelijk vervolgd. Dat kan in een rechtsstaat niet", zegt Sterk in het NOS Radio 1 Journaal. "Rechters moeten niet bang zijn dat als zij een beslissing nemen, ze zelf voor het strafbankje komen te staan."
De regeringen in Hongarije en Polen zijn weliswaar democratisch verkozen, maar volgens hoogleraar Sterk is het maar de vraag of kiezers achter deze praktijken staan. Hij wijst erop dat toen de huidige Poolse regering onder president Andrzej Duda de verkiezingen in 2015 won, hervormingen van de rechtsstaat niet op het programma stonden.
Maar eenmaal aan de macht, zette zijn partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) er vol op in. Sterk: "Voor veel kiezers is de rechterlijke macht abstract en een ver-van-hun-bedshow. Daarom komt de regering ermee weg."
'EU moet snel ingrijpen'
Freedom House stelt dat de Europese Unie nu snel moet ingrijpen. Zo moet onder meer werk worden gemaakt van grootschalige sancties tegen corrupte bestuurders en politici. Volgens Sterk moet de EU daarnaast niet bang zijn om bij het Europees Hof meer rechtszaken tegen de landen te beginnen en zo nodig geen budgetten meer te verstrekken uit de Europese kas.
"Als de Europese Commissie sneller en doortastender was geweest, dan was het niet zover gekomen", denkt Sterk. "Nu moet er volop gas gegeven worden." Hij is er geen voorstander van om Hongarije en Polen als uiterste consequentie uit de EU te zetten. "Er zijn heel veel mensen die wél voor de EU zijn. Je moet daarom soft op de bevolking zijn, maar hard tegen de regering."
