'Sancties laten zien dat China gevoelig is voor druk van buitenaf'

De Europese Unie heeft vandaag sancties opgelegd tegen Chinese functionarissen, waarop China reageerde door EU-politici en academici op de sanctielijst te plaatsen, onder wie D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma.

De EU-sancties zijn het gevolg van het schenden van de mensenrechten door China van de Oeigoeren, een moslimminderheid in de noordwestelijke provincie Xinjiang. De Chinese sancties zijn een directe reactie daarop.

China noemt de EU-sancties een "flagrante schending van het internationaal recht" en heeft een eigen sanctielijst opgesteld. Hier staan tien individuen en vier organisaties binnen de EU op. Een van de individuen is D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma, die zich eerder kritisch uitliet over hoe China omgaat met de Oeigoeren.

Eén van de organisaties betreft het Politieke en Veiligheidscomité van de EU, waarin ambassadeurs van alle 27 lidstaten zitten, onder wie Delphine Pronk voor Nederland.

Hoe kijken betrokkenen en deskundigen naar de sancties? Een overzicht van reacties:

"Het laat vooral zien dat China gevoelig is voor druk van buitenaf, dat ze zich zorgen maken om hun reputatie en dat er in toenemende mate over de hele wereld aandacht en kritiek komt op de wijze waarop China met de Oeigoeren omgaat. Dit is namelijk genocide", reageert Sjoerdsma.

Het D66-Kamerlid hoopt dat alle parlementariërs in Europa zich "krachtig uit gaan spreken" over de mensenrechtenschendingen in China. "En bedenken welke maatregelen wij kunnen nemen om wat daar gebeurt te stoppen."

Volgens Sjoerdsma blijft het gissen waarom China hem op de sanctielijst heeft gezet. Zijn aangenomen motie om uit spreken dat er genocide plaatsvindt op de Oeigoerse minderheid ligt voor de hand, maar hij wijst ook op zijn steun voor een Magnitsky-wet, waarmee sancties Europees geregeld kunnen worden.

Dat minister Blok van Buitenlandse Zaken de Chinese ambassadeur op het matje heeft geroepen, voelt voor Sjoerdsma als een steun in de rug. "Ik vind vooral dat China zichzelf in de kaarten laat kijken dus laten we hier vooral mee doorgaan."

Minister Blok van Buitenlandse Zaken noemt het onacceptabel dat een Nederlands lid van de Tweede Kamer en een Nederlandse veiligheidsambassadeur nu op de Chinese sanctielijst staan. "Het gaat hier om mensen die niets verkeerd hebben gedaan."

"De mensen die Europa op de sanctielijst heeft gezet, zijn betrokken bij het schenden van mensenrechten. Sjoerdsma is totaal onschuldig, maar kan zijn plek op de lijst niet aanvechten bij een onafhankelijke rechter."

De Chinezen op de EU-lijst kunnen wel naar de rechter stappen om hun onschuld aan te vechten. "Daarom gaat die vergelijking ook volkomen mank", vindt Blok.

"In een democratie mag ieder Kamerlid vrij voor zijn of haar mening uitkomen. Dat hoort echt bij de kern waar we in Nederland voor staan. Daar mogen mensen nooit voor gestraft worden."

Hoogleraar Internationale Betrekkingen Rob de Wijk noemt de sanctielijst van China niet willekeurig. "Het is een verzameling van politici en wetenschappers. Het is bekend dat China niet van onafhankelijke wetenschap houdt. Alleen dat het MERICS (Mercator Instituut voor China Studies) erop staat verbaast me, dat is een respectabel instituut."

Dat Sjoerd Sjoerdsma op de lijst staat, valt volgens De Wijk wel te verklaren. "Dat neemt niet weg dat het heel vervelend kan zijn voor Sjoerdsma, zeker als hij zich op kan maken voor een ministerspost in een nieuw kabinet, dan kan dat voor diplomatieke problemen zorgen voor Nederland. Het valt niet uit te sluiten dat China hem om die reden op de lijst heeft gezet."

Toch zijn de door de EU opgelegde sancties aan China volgens De Wijk andersom ook best pijnlijk voor het land, dat met een groeiend imagoprobleem kampt. Volgens de hoogleraar hebben de Chinezen hun hand overspeeld in hun pogingen om wereldwijde invloed te krijgen, vooral tijdens de coronacrisis. "Ze hebben druk uitgeoefend op bijvoorbeeld Hong Kong, Binnen-Mongolië en dus ook Xinjiang. Dat heeft voor veel schade gezorgd. Maar de Chinezen staan echt achter hun statement over de EU-sancties, die ze als een inbreuk op hun soevereiniteit beschouwen."

Oeigoerse kwestie niet herzien

En tegelijkertijd heeft China de samenwerking met Europa steeds harder nodig. "China is geen Rusland, dat vergelijkbare sancties door de EU opgelegd heeft gekregen. Poetin haalt zijn schouders op en steekt zelfs zijn middelvinger op. De Chinezen kunnen dat niet doen. Samenwerking met Europa is juist cruciaal, voor wat betreft toegang tot de Europese markt en technologie bijvoorbeeld."

Zelfs als het investeringsakkoord tussen Europa en China op de tocht komt te staan, is er volgens De Wijk geen kans dat China de binnenlandpolitiek in het algemeen en de Oeigoerse kwestie in het bijzonder gaat herzien. "Als ze dat zouden doen, dan wordt dat echt gezien als een knieval naar het Westen en dat is onmogelijk."

Voor China is het verstrijken van de tijd het beste wapen. "En zoals je vaak ziet bij dit soort gerichte sancties, de echte grote bazen blijven altijd buiten schot. Je moet wel altijd in gesprek blijven met elkaar."

Sancties niet onderschatten

Ook Chen Quanguo, de leider van de Communistische Partij in Xinjiang, bleef buiten schot in de sancties van de EU. Volgens NOS-correspondent Sander van Hoorn in Brussel komt dat omdat er heel duidelijk moet worden aangetoond dat iemand direct met de mensenrechtenschendingen te maken heeft.

"De mensen op de lijst kunnen naar het Europees Hof stappen om het aan te vechten. Daarom moeten ze bij de EU heel zeker zijn van hun zaak wie er op de lijst komt."

Volgens Sjoerd den Daas, NOS-correspondent in China, gaan de sancties niet meteen effect hebben. "Oeigoeren merken er vandaag of morgen niet heel erg veel van en China maakt geen aanstalten om een u-bocht te maken." Toch moeten de sancties niet worden onderschat, vindt Den Daas.

"Ook omdat nu 27 Europese landen zich hebben verenigd. Naast sancties van de VS en Europa hebben het Verenigd Koninkrijk en Canada zich bij het collectief aangesloten. Multilaterale sancties hebben meer effect weten we uit het verleden."