Oud-RIVM-directeur geeft met boek over vaccins antwoord op antivaxbeweging
Vaccinaties hebben de volksgezondheid sterk verbeterd. Ziekten die wereldwijd jaarlijks talloze slachtoffers maakten, zijn nu bijna of helemaal uitgebannen. Dankzij vaccins.
En ook nu, in de coronapandemie, heeft de wereld de hoop gevestigd op vaccinaties als uitweg uit de crisis.
Het is de boodschap van het boek Vaxx - Hoe vaccinaties onze wereld beter hebben gemaakt, waarin arts-microbioloog en epidemioloog Roel Coutinho de geschiedenis schetst van de vaccinaties tegen ernstige infectieziekten. Het boek is daarnaast Coutinho's antwoord op de antivaxbeweging waarmee hij hardhandig kennismaakte als directeur van het Centrum voor Infectieziektenbestrijding bij het RIVM.
HPV-vaccinatie
Die kennismaking was in 2008, toen het vaccin tegen het HPV-virus dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken in het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) kwam. De voorlichting over de HPV-prik verliep klassiek: met folders, advertenties en spotjes.
Het internet werd genegeerd. Maar juist daar trof de doelgroep van jonge meisjes elkaar en werden fabels verspreid over vermeende schadelijke effecten van het vaccin. En media gaven volgens Coutinho veel ruimte aan personen die zonder enig bewijs de vaccins vergif noemden.
Een artikel in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde waarin enkele kankerepidemiologen zich tegen de snelle invoering van de HPV-vaccinatie uitspraken, hielp ook niet. Slechts 50 procent van de uitgenodigde meisjes kwam die eerste keer de HPV-vaccinatie halen.
Verkeerd aangepakt
Tegenover de NOS erkende Roel Coutinho destijds dat de campagne voor de HPV-vaccinatie mislukt was. Sindsdien mengt het RIVM zich actief in internetdiscussies.
In een zogeheten Cochrane-review waarbij alle beschikbare studies beoordeeld worden, is opnieuw aangetoond dat de HPV-vaccins jonge vrouwen beschermen tegen voorstadia van baarmoederhalskanker. Aanwijzingen dat ze niet veilig zijn ontbreken.
Tijdens een debat over de Mexicaanse griep in Amsterdam begin 2011 kreeg Coutinho opnieuw te maken met antivaxers. Hij had bescherming nodig om te voorkomen dat hij klappen kreeg. Uiteindelijk moest hij door de achterdeur vertrekken.
Enorme bijdrage
Wat antivaxers ook beweren, vaccinaties hebben de gezondheid van de wereldbevolking sterk verbeterd, benadrukt Coutinho in zijn boek. Polio (kinderverlamming) bijvoorbeeld, is wereldwijd vrijwel uitgebannen.
Het poliovirus veroorzaakt een darminfectie die baby's meestal kregen. Die waren dan nog beschermd door antistoffen die hun moeder had overgedragen. Door verbetering van de hygiëne vanaf circa 1850 nam het aantal poliogevallen af.
Als ze toch optraden dan was het op wat latere leeftijd, als de antistoffen van de moeder uitgewerkt waren. Daardoor verliepen infecties ernstiger en veroorzaakten ze geregeld (kinder)verlamming.
Fundamentalistische gelovigen
Begin jaren 50 was er een vaccin tegen polio dat vanaf 1957 in Nederland werd aangeboden. Daarna kwamen alleen nog polio-uitbraken voor onder bevindelijk gereformeerden: in 1971 in Staphorst en in 1977 in Elspeet en Uddel.
Die laatste uitbraak trok door de hele Biblebelt en trof naar schatting 20.000 mensen. 110 werden ernstig ziek en 80 raakten verlamd.
Ook in gebieden waar de Taliban of gelijksoortige fundamentalistische moslimgroeperingen de baas zijn is polio nog niet verdwenen. Die groeperingen verhinderen om geloofsredenen en met geweld het inenten van de bevolking.
BMR-prik
Een ander succesnummer dat Coutinho benoemt - naast de vaccinaties tegen bijvoorbeeld difterie en tetanus - is de BMR-vaccinatie, tegen bof, mazelen en rodehond. Bij bof is hersenvliesontsteking de ernstigste complicatie. Bij mannen kunnen de teelballen ontsteken, dat kan leiden tot afwijkingen van het zaad. Het is onvoldoende aangetoond dat de bof mannen onvruchtbaar kan maken.
Rodehond is vooral gevaarlijk voor zwangere vrouwen. Het bekendste voorbeeld daarvan was prinses Christina. Zij werd geboren met een oogafwijking doordat haar moeder Juliana tijdens de zwangerschap besmet raakte met rodehond.
Bij mazelen kunnen (ernstige) complicaties optreden als middenoorontsteking, longontsteking en hersenvliesontsteking. De vaccins tegen bof, mazelen en rodehond bestaan al ongeveer zestig jaar en zitten sinds de tweede helft van de jaren zeventig in het Rijksvaccinatieprogramma.
Sindsdien komen deze ziekten in Nederland alleen nog voor bij groepen die vaccinaties afwijzen. De drie vaccins worden sinds 1987 gecombineerd gegeven, de BMR-prik.
Oplichter
De vaccinatiegraad moet voor mazelen, dat extreem besmettelijk is, minstens 95 procent zijn om groepsimmuniteit te bereiken. Door een publicatie in 1998 van de Engelse arts Wakefield in The Lancet daalde de vaccinatiegraad in veel landen.
Wakefield legde een verband tussen de BMR-vaccinatie en autisme en darmklachten. Maar Wakefield bleek een oplichter, zijn artikel werd teruggetrokken door The Lancet en hij werd geschrapt als arts.
Tegenwoordig keert hij zich vanuit de Verenigde Staten tegen coronavaccins. Met weinig succes, de belangstelling voor de vaccinaties tegen SARS-CoV-2 lijkt op de meeste plekken groot.
