Liberale partijen VVD en D66 laten links en confessioneel ver achter zich
De VVD is zoals verwacht de grootste partij, D66 wint meer dan voorspeld, links lijkt opnieuw geen factor van betekenis in een nieuw te vormen kabinet en er komen weer meer partijen bij in de Kamer. Kort gezegd zijn dat de belangrijkste conclusies die je kunt verbinden aan de exitpolls van de Tweede Kamerverkiezingen.
Het is uniek dat Mark Rutte voor de vierde keer achter elkaar zijn partij naar verkiezingswinst geleid heeft. "Dat is politieke historie", aldus politiek verslaggever Xander van der Wulp. Rutte is op weg om de langstzittende premier ooit te worden. "Dat duurt nog zo'n 500 dagen."
Weinigen zullen echter voorzien hebben dat D66 onder Sigrid Kaag relatief zo dicht achter de VVD zou eindigen. Als de partij inderdaad 26 zetels haalt, betekent dat de beste uitslag ooit voor D66. Uit kiezersonderzoek van Ipsos blijkt D66 vooral veel stemmen te hebben gewonnen van linkse concurrenten. 25 procent van de mensen die vorige keer op GroenLinks stemden, koos nu D66. Datzelfde geldt voor 21 procent van de mensen die in 2017 op de PvdA stemden.
Links en CDA slinken
Daarmee zijn de linkse partijen de hofleverancier van de verkiezingswinst van D66. De decimatie van de klassieke linkse partijen zet mede daarom door. In 2006 behaalden PvdA, SP en GroenLinks bij elkaar nog 65 zetels. Daar zijn er nu nog maar zo'n 25 van over.
Bekijk hier de reactie van Sigrid Kaag op de uitslag van D66:
Volgens politiek verslaggever Arjan Noorlander komt dat onder meer omdat ook andere partijen linkse thema's hebben omarmd, zoals het verhogen van het minimumloon: "Alle partijen zijn wat linkser geworden, dat heeft ervoor gezorgd dat kiezers voor die standpunten niet meer naar de PvdA of SP hoeven."
Naast de linkse partijen is het CDA een van belangrijkste verliezers. Lijsttrekker Wopke Hoekstra werd tijdens de campagne geen moment een concurrent voor Mark Rutte voor het premierschap. De partij verloor 13 procent van zijn kiezers aan de VVD en 7 procent aan D66.
Bekijk hieronder de reactie van Mark Rutte:
Toch is regeringsdeelname van het CDA zeker niet uitgesloten. De huidige coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie zou getalsmatig zo door kunnen. Zonder de ChristenUnie wordt het lastiger, en schommelt het zetelaantal rond de 75. Dat levert echter geen meerderheid op in de Eerste Kamer, dus het is goed mogelijk dat een extra partij in het kabinet toch wenselijk geacht wordt.
Uiterst rechts electoraat stabiel
Opvallend is ook de uitslag op de uiterste rechterflank van het politieke spectrum. Forum voor Democratie verloor in de peilingen de laatste maanden flink vanwege rellen over antisemitisme en racisme, maar verviervoudigt toch het aantal zetels dat het vier jaar geleden haalde. De partij van Thierry Baudet gaat van twee naar acht zetels, afgaand op de exitpolls. De partij profileerde zich als enige in de campagne als tegenstander van het complete coronabeleid van het kabinet.
Ook nieuwkomer JA21, gevormd door voormalige FVD-leden, wint. Het lijkt de Kamer met vier zetels te betreden. Toch is het totale electoraat voor de uiterst rechtse partijen redelijk stabiel, zegt politicoloog Tom van der Meer. De PVV verliest een paar zetels en daarmee heeft deze kant van het politieke spectrum "opnieuw ongeveer een zesde van het aantal zetels", aldus Van der Meer.
Joost Eerdmans van JA21 verheugd over entree in de Kamer:
JA21 is niet de enige nieuwe partij in de Kamer. Ook het Europa-georïenteerde Volt komt de Kamer in, met drie zetels zoals het er nu naar uitziet. Datzelfde geldt voor Bij1 van Sylvana Simons en de BoerBurgerBeweging. Zij krijgen naar verwachting beiden één zetel.
Houden ze die ook als de stemmen daadwerkelijk geteld zijn, dan is dat weer een nieuwe mijlpaal wat betreft politieke fragmentatie. Er zouden dan zeventien partijen vertegenwoordigd zijn in de Tweede Kamer.