Welke bezwaren hebben mensen tegen het coronapaspoort?

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Hoe kan de maatschappij weer langzaamaan openen tijdens de coronapandemie? Minister De Jonge deelde gisteren zijn blik op de dichtbije toekomst met zijn plan voor het 'coronapaspoort'. Dit bewijs van niet-besmettelijkheid moet mensen meer vrijheden bieden.

"We willen weer dingen mogelijk maken, als er geen kans op besmetting is", schreef de demissionair minister op Facebook. "Er is immers een groeiend aantal mensen beschermd, dus kun je dan voor die mensen niet meer mogelijk maken?"

Het plan staat nog in de kinderschoenen, maar er is al wel kritiek op.

Zo is het nog onduidelijk of gevaccineerden een rol spelen in de verspreiding van het coronavirus. Dat moet eerst duidelijk worden voordat de app kan worden gebruikt. Ook de privacy is nog een struikelpunt: iemand anders moet niet kunnen zien of de houder negatief getest of gevaccineerd is, zegt demissionair minister De Jonge.

De kritiek komt niet van één specifieke groep mensen, valt gedragsdeskundige Ginny Mooy op. "De kritiek komt van alle kanten. Mensen zijn over het algemeen boos dat ze weer iets wordt opgelegd. Eerst werd door de overheid beloofd dat het vaccin de oplossing zou zijn, nu is er opeens een coronapaspoort nodig. Mensen vragen zich af: wanneer houdt het op met vrijheden inleveren?"

De boosheid gaat verder vooral over de keuzevrijheid, zegt Mooy. "We hechten veel waarde aan vrijheid in Nederland. Daarom lijkt het erop dat de critici van het paspoort nu een grens aangeven en zeggen: ik wil zelf de keuze maken of ik me laat vaccineren of testen. Dit moet mijn beslissing zijn, niet van de overheid. Het gaat vooral over die keuze, vaak niet eens over het vaccineren zelf."

Universitair docent Niek Mouter van de TU Delft herkent dit. Hij deed onderzoek naar de kritiek op een eventueel vaccinatiebewijs. "De drie argumenten die het vaakst werden genoemd tegen een bewijs waren de angst voor een tweedeling in de maatschappij, fraudegevoeligheid en schending van privacy", legt Mouter uit.

"De grootste angst is een verdeling in de samenleving tussen mensen die wel gevaccineerd zijn en mensen die niet gevaccineerd zijn. Verdeeldheid is iets wat veel Nederlanders willen voorkomen."

Mouter onderzoekt momenteel hoe Nederlanders denken over de specifieke invulling van het vaccinatiebewijs. "Voor welke locaties het bewijs uiteindelijk zal gelden en wanneer het in werking treedt, gaat uiteindelijk veel uitmaken voor de acceptatie. In ons vorige onderzoek zagen we bijvoorbeeld dat veel Nederlanders het belangrijk vinden dat het vaccinatiebewijs pas in werking treedt als iedereen de kans heeft gehad om het vaccin te krijgen."

Geen uitsluiting

Minister De Jonge zegt daarover dat het bewijs niet tot uitsluiting mag leiden. "Het uitgangspunt is en blijft dat vaccinatie nooit verplicht mag worden, niet direct en ook niet indirect. Niemand moet verplicht worden of zich verplicht voelen om te bewijzen dat hij of zij gevaccineerd is."

En toch voelt Marloes van Deursen uit Sleeuwijk, die haar kritiek op het paspoort uitte op de NOS-Facebookpagina, zich verplicht. "Als ik me nu dan niet laat vaccineren of testen, kan ik nergens meer heen. Geen restaurant of festival dat mij dan nog binnen laat. Dan is het geen keuze meer, hoor", zegt ze tegen de NOS.

De 50-jarige Van Deursen vindt vooral het 'dwingende' aan het coronapaspoort vervelend. "Ik wil nu geen vaccin, want er is nog niet genoeg bekend over de langetermijngevolgen. Daarnaast vind ik het ook een schending van mijn privacy. Ik wil niet dat mijn gegevens op deze manier worden geregistreerd."

Daarom wil ze dat er geen coronapaspoort wordt ingevoerd, maar meer perspectief wordt gecommuniceerd door de overheid. "Probeer je burgers eens uit te leggen, aan de hand van eerlijke cijfers, waarom bepaalde dingen nodig zijn."

Of mensen het gaan accepteren of niet, het coronapaspoort kan niet door juridische bezwaren worden tegengehouden, zegt hoogleraar staatsrecht Jan Brouwer. Waarschijnlijk gaat de overheid de keuze voor het eisen van een coronapaspoort neerleggen bij de plekken waar dat nodig is.

"Dat betekent dat bijvoorbeeld een eigenaar van een restaurant beslist of jij een bewijs nodig hebt. En dat mag. Een eigenaar kan een eis stellen bij binnenkomst. Net zoals een evenement van jou kan eisen dat je gefouilleerd wordt voordat je naar binnen kan. Als je daar nee tegen zegt, kan die eigenaar ook nee tegen jou zeggen."

Een eigenaar kan dus 'redelijke voorwaarden' stellen aan binnenkomst, zegt Brouwer. Alleen 'onredelijke voorwaarden' kunnen door een rechter worden afgekeurd. "Maar een rechter zal dit niet snel afschieten."

Een andere situatie zou zijn dat minister De Jonge degene is die eigenaren verplicht het coronapaspoort aan gasten te vragen. "Dan wordt het wat anders, dan moet het worden vastgelegd in de wet. Dat kan, maar ik denk niet dat hij dat gaat doen."