Wetenschappers: coronavirus gaat niet meer weg
Het is vandaag precies een jaar geleden dat voor het eerst bij een Nederlandse patiënt covid-19 werd vastgesteld, de ziekte veroorzaakt door het coronavirus SARS-CoV-2.
Betrokken wetenschappers zeggen allemaal dat die ziekte niet meer weggaat, ofwel: dat de ziekte endemisch wordt. We moeten ermee leren leven, stellen zij, zoals met andere virussen.
De NOS ondervroeg een grote groep wetenschappers over de toekomst met SARS-CoV-2 en covid-19.
'Corona moet het land uit', zei staatssecretaris Blokhuis van Volksgezondheid laatst. Is dat realistisch?
Nee, zeggen alle ondervraagde wetenschappers. "Dat is niet reëel gezien het aantal niet te detecteren infecties en omdat nieuwe introducties uit omringende landen blijven voorkomen", meent epidemioloog Quirine ten Bosch. "Het virus zal wereldwijd blijven circuleren en dus terugkomen", zegt ook microbioloog Marc Bonten.
Viroloog Ann Vossen stelt dat er zeer waarschijnlijk geen "steriele immuniteit" wordt gevormd: een zodanige afweerreactie dat een ziekteverwekker het lichaam niet binnenkomt. "Zowel niet na doorgemaakte infectie als na vaccinatie, dus het virus zal blijven circuleren van mens op mens."
"Volgens epidemioloog Christian Hoebe staan er elk jaar weer "nieuwe vatbaren" klaar: de 180.000 kinderen die jaarlijks in Nederland worden geboren.
Als dit virus endemisch wordt, hoe gaat dat er dan uitzien?
Dit is volgens alle ondervraagde wetenschappers een zeer waarschijnlijk scenario. "Dat het virus endemisch wordt, betekent ook dat iedereen ermee in aanraking komt en gedeeltelijke afweer zal kunnen opbouwen. Daardoor nemen de effecten mogelijk af in ernst en zal het richting een normaal luchtwegvirus gaan", zegt microbioloog Paul Savelkoul.
"De mate waarin we er last van hebben, zal anders zijn als een groot deel van de bevolking immuun is", zegt ook epidemioloog Alma Tostmann. "Afhankelijk van hoelang de immuniteit aanhoudt, zullen we elk jaar of om de paar jaar mogelijk een opvlamming krijgen."
Er zullen altijd mensen covid-19 krijgen, denkt microbioloog Alex Friedrich. "Vooral mensen met een verlaagde weerstand, als secundaire ziekte. Een kankerpatiënt die ook covid-19 krijgt of een hartinfarct door Sars-CoV-2. En soms een uitbraak, vooral in instellingen met groepen heel vatbare mensen."
Op de laatste dag van 2020 publiceerden we deze video over het jaar waarin ons leven door corona veranderde:
Krijgen we heftige en milde 'coronajaren', net als bij de griep?
Volgens de experts gaat SARS-CoV-2 in gedrag lijken op het griepvirus. Maar er zijn kanttekeningen. "Zo'n vergelijking is niet verkeerd, maar nog voorbarig. Wat het gaat betekenen voor bijvoorbeeld de ziektelast of de IC kan nog best fors zijn. En daarop moet je dan wel de zorg inrichten", zegt microbioloog Heiman Wertheim.
"Aannemende dat het virus zoals andere coronavirussen seizoensgebonden is, krijgen we elk jaar een golfje, zoals bij influenza. Eigenlijk heet dat dan epidemisch, niet endemisch", aldus epidemioloog Frits Rosendaal. Blijkt SARS-CoV-2 niet seizoensgebonden te zijn, dan blijft het wel de hele tijd rondgaan: endemisch dus.
"Het zou zich inderdaad vergelijkbaar met influenza kunnen ontwikkelen, maar de vraag is of dit ieder jaar met infecties gaat gebeuren. Misschien eerst wel, maar we zien de andere coronavirussen ook niet elk jaar terug", zegt viroloog Bert Niesters. "Vanwege de toenemende immuniteit zullen we er ieder seizoen minder last van hebben. In slechte jaren zal het virus, net als bij griep, tot pieken leiden", stelt microbioloog Andreas Voss.
Ook veldepidemioloog Amrish Baidjoe acht dat mogelijk. "Maar het hangt sterk af van het niveau van circulatie van het virus en het aantal dierlijke reservoirs." Kinderarts en epidemioloog Patricia Bruijning waarschuwt voor een grote genetische verandering. "Die zou gepaard kunnen gaan met relatief meer (ernstige) infecties. Het blijft dus zaak om vaccins door te ontwikkelen om steeds een antwoord te hebben."
Moeten we ieder jaar worden ingeënt en moeten de vaccins worden aangepast aan nieuwe virusvarianten?
Viroloog Menno de Jong denkt dat het het beste is om ieder jaar voorafgaand aan het 'seizoen' de risicogroepen te vaccineren, net als bij de griep. "Tenzij blijkt dat de impact van endemische circulatie niet wezenlijk verschilt van de andere seizoensgebonden coronavirussen en vaccinatie misschien niet meer kosteneffectief is", voegt hij toe.
Er is veel onduidelijk. De vaccins zijn zo nieuw dat niemand weet hoe lang ze beschermen tegen covid-19. "We weten evenmin hoeveel neutraliserende antilichamen nodig zijn voor bescherming en welke rol andere immuunmechanismen - niet-neutraliserende antilichamen en T-cellen - spelen", zegt vaccinoloog Anke Huckriede.
Volgens immunoloog Dimitri Diavatopoulos kan het zijn dat er te zijner tijd 'boostervaccinaties' nodig zijn, een soort herhalingsprikken, net zoals met andere vaccins. "Maar dat dit jaarlijks nodig is, lijkt mij eerlijk gezegd onwaarschijnlijk."
Viroloog Mariet Feltkamp acht jaarlijkse aanpassing van de vaccins onnodig. Daarvoor zijn er te veel verschillen met de griep. "Er circuleren meerdere influenzavirusstammen die van nature sterk geneigd zijn te muteren. Daarop worden de vaccins jaarlijks aangepast. Bij corona gaat het nu om één stam met de nodige varianten. Met de huidige coronavaccins en wat ad-hoc-aanpassingen heb je een sterke troef in handen tegen alle circulerende SARS-CoV-2-varianten."
Vaccinoloog Cecile van Els denkt er anders over: "Het is nu al duidelijk dat aanpassing van vaccins aan nieuwe dominante virusvarianten nodig zal zijn, daar wordt ook al aan gewerkt."
Als het coronavirus blijft, moet vaccinatie dan worden opgenomen Rijksvaccinatieprogramma?
Ja, zeggen de wetenschappers. Tenminste: voor bepaalde groepen.
Epidemioloog Frits Rosendaal denkt voor de toekomst aan een vaccinatieprogramma zoals bij influenza, vanwege de combinatie van groepsimmuniteit, vaccinaties en het milder worden van de ziekte. "Dus: nu iedereen vaccineren boven de 18 of zelfs jonger, want de epidemie moet weg. Straks alleen vaccineren ter bescherming, dus alleen ouderen en kwetsbaren."
De vaccinatie tegen covid-19 moet voor ouderen in het Rijksvaccinatieprogramma, zegt microbioloog Marc Bonten. Vaccinoloog Cecile van Els sluit zich daarbij aan: "In Nederland worden de griepprik en de pneumokokkenprik al aan kwetsbare groepen aangeboden. Het is wel duidelijk dat een coronaprik daarbij komt."
Heeft het endemisch worden van SARS-CoV-2 ook gevolgen voor de gezondheidszorg?
Hierover lopen de meningen uiteen. "Er zijn absoluut meer IC- en infectieziektebedden nodig, zeker in alle grote Nederlandse ziekenhuizen", zegt microbioloog Alex Friedrich. "In UMC's zijn infectieziektenafdelingen nodig met rond de dertig (isolatie)bedden, voor bestaande infectieziekten en covid-19. Deze ziekenhuizen gaan covid-19 (verdachte) patiënten uit de hele regio opvangen. Voor grotere pieken zijn structurele afspraken met buurlanden belangrijk, om patiënten daar te kunnen behandelen."
"De IC-capaciteit zal uitgebreid blijven, maar ook de capaciteit op de gewone verpleegafdelingen", zegt microbioloog Paul Savelkoul. "Tenzij varianten opduiken waar vaccins geen bescherming tegen bieden, verwacht ik dat we tegen een endemische SARS-CoV-2 in de toekomst adequaat en tijdig kunnen reageren en de IC-capaciteit niet op hoeven te rekken", meent epidemioloog Quirine ten Bosch.
Maar niet alle wetenschappers zijn het daarmee eens. "Als de ziektelast van SARS-CoV-2 afneemt, dan zal het endemisch worden van het virus geen directe consequenties hebben voor de IC-capaciteit", zegt Ann Vossen. "Wel zou het wenselijk zijn om voorbereidingen te treffen om in geval van nood IC-capaciteit sneller dan nu uit te kunnen bouwen", zegt vaccinoloog Anke Huckriede.
"Investeren in een nationaal kenniscentrum vaccinatie en in eigen productiecapaciteit is volgens mij een beter alternatief. Een soort Delta-werken voor vaccinatie dus", zegt immunoloog Dimitri Diavatopoulos.
Microbioloog Andreas Voss wil het aantal patiëntcontacten beperken door meer e-zorg. Ook pleit hij voor het flexibel opleiden van medewerkers, zodat ze op verschillende afdelingen inzetbaar zijn. "Om een volgende pandemie beter te tackelen, moeten we de IC-capaciteit vergroten, maar ook de infectiepreventie binnen de thuiszorg en in de verpleeg- en verzorgingshuizen verbeteren", zegt viroloog Bert Niesters ten slotte.