Marion Koopmans: 'Rol vleermuizen bij pandemie ligt politiek gevoelig'
Het WHO-team dat de afgelopen vier weken in Wuhan onderzoek heeft gedaan naar de herkomst van het coronavirus om zo de oorsprong van de pandemie in kaart te brengen, heeft moeite gehad om weg te blijven uit de politieke verwikkelingen rond de pandemie.
Op de persconferentie die de WHO-onderzoekers en hun Chinese partners vandaag in Wuhan gaven, bleek dat zonneklaar. Professor Wannian Liang, leider van het 17-koppige Chinese onderzoeksteam, liet geen kans onbenut om te benadrukken dat het niet vaststaat dat de pandemie zijn origine heeft in China. En dat daarom ook onderzoek elders in de wereld vereist is.
"Dat is natuurlijk enigszins politiek", zegt Marion Koopmans. De Nederlandse hoogleraar virologie maakt deel uit van het WHO-team en nam met haar Deense collega Peter Ben Embarek, WHO-specialist voedselveiligheid en zoönosen, deel aan de persconferentie. "Daarom hebben we besloten om een figuur op tafel te leggen met mogelijke routes voor het begin van de uitbraak."
Over die mogelijke manieren waarop het virus zijn weg heeft gevonden is het WHO-team vervolgens de discussie aangegaan met de Chinese onderzoekers. De belangrijkste hypothesen zijn directe besmetting van een mens door het dier dat de bron is van het virus.
Omdat de vleermuizen die de meest waarschijnlijke bron van het virus zijn niet in de omgeving van Wuhan leven, is de tweede optie waarschijnlijker. Een vleermuis heeft een ander dier besmet dat meer in de buurt van mensen leeft en zo is de besmettingsketen in werking gezet. De derde hypothese is daarmee nauw verbonden: het virus is via dierlijke diepvriesproducten op de Huanan-markt terechtgekomen. Daar zijn mensen besmet via oppervlakken waarop het virus is beland.
De laatste hypothese, dat het virus uit het lab komt, is door de onderzoekers als "extreem onwaarschijnlijk" afgedaan. Verder onderzoek naar die laatste optie is niet meer nodig, vinden ze.
"Die figuur met de verschillende mogelijke scenario's heeft de discussie een goede draai gegeven. Want je moet dan met argumenten beoordelen hoeveel bewijs er is voor die verschillende opties. Het blijft heel complex en een ongelofelijke berg werk, maar het heeft ons wel geholpen."
Testen
Het WHO-team en de Chinese wetenschappers hebben vastgesteld dat SARS-CoV-2 in december 2019 in Wuhan circuleerde. "Dat is natuurlijk niet een echt verrassende bevinding", zegt Koopmans telefonisch vanuit Wuhan. "Dat konden we verwachten" Onderzoek om eerdere circulatie van het virus vast te stellen heeft niets substantieels opgeleverd.
De missie heeft wel een beter beeld opgeleverd van wat er gebeurd zou kunnen zijn, zegt Koopmans verder. "We hebben wel aanwijzingen gevonden voor een mogelijke transmissieroute via dieren in de vrije natuur. Maar we hebben nog geen dieren positief getest. Of je die vindt, hangt er uiteraard van af hoe veel je test en wanneer."
Op de persconferentie maakt professor Liang bekend dat er tussen november 2019 en maart 2020 in totaal 1914 monsters zijn getest van dieren uit de vrije natuur. Geen enkel monster was positief voor SARS-CoV-2. Hetzelfde gold voor tienduizenden monsters van vee en andere dieren.
Aanvoerroutes
"In het vervolg gaan we kijken of er in de aanvoerketens van dieren naar de Huanan-markt in Wuhan ook boerderijen zitten waar verschillende soorten dieren worden gehouden. Dat vormt een extra risico. We hebben aanknopingspunten voor verdere studies daarnaar."
Het willekeurig screenen van dieren lijkt maar beperkt nut te hebben gehad. "China is een megaland. Waar begin je en waar eindig je dat screenen? Er is echt wel veel getest. We hebben daar wel flink discussie over gehad. Straks moeten we weer veel gaan testen als we doorgaan met onderzoek naar de hypothesen die nu als plausibel op tafel liggen."
Vleermuizen
De mogelijke rol van vleermuizen als bron van SARS-CoV-2 ligt politiek gevoelig, legt Koopmans uit. "Alle data over coronavirussen en vleermuizen komen uit Chinese onderzoeken. In de rest van de wereld zijn er nauwelijks studies naar gedaan. Dus als je vleermuizen als potentieel reservoir van dit virus ziet, dan kom je eigenlijk bijna automatisch in China uit. Simpelweg omdat alleen de Chinezen er onderzoek naar hebben gedaan."
Dat kan leiden tot 'onderzoeksbias', vertekening van de werkelijkheid. "In het begin van de pandemie deden wij in het Erasmus MC veel aan sequencing, het genetisch in kaart brengen van het virus. En daar publiceerden we over. Daardoor leek het soms wel alsof alle gevallen in de EU uit Nederland kwamen."
Hulpmiddel
Het is volgens Koopmans nu zaak om systematisch te gaan kijken naar alle aanwijzingen die gevonden zijn. "Elke mogelijke aanwijzing moeten we oppakken en proberen terug te volgen. Systematisch en met logica. En dan kijken waar we uitkomen."
De figuur die het WHO-team heeft gemaakt met de mogelijke routes waarlangs het virus is opgedoken, gaat daarbij behulpzaam zijn, verwacht Koopmans. "We hebben dat schema gemaakt om ons te helpen om systematisch na te denken over wat de meest waarschijnlijke mogelijkheden zijn. We kunnen niet zeggen 'er is zoveel procent kans dat het deze optie was'. Het is een hulpmiddel. Als er nieuwe relevante informatie beschikbaar komt, kunnen we die gebruiken om onze beoordeling eventueel bij te stellen."
