Levenslang en toch op vrije voeten; minister zit met gratie verlenen in zijn maag

• Remco Andringa en Sophie Feenstra

Moet de minister nog wel gaan over het verlenen van gratie aan levenslang gestraften of moet dat worden overgelaten aan de rechter? Die vraag werpt minister Dekker van Rechtsbescherming op, nu hij met tegenzin en voor het eerst in jaren gratie heeft verleend aan iemand met levenslang.

Sinds woensdag is Cevdet Y. weer een vrij man. Bijna veertig jaar geleden werd hij veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf voor het doodschieten van zes mensen in een café in Delft. Meerdere keren vroeg hij om vrijlating. De minister wees dat steevast af, omdat vrijlating tot grote maatschappelijke verontwaardiging zou leiden. Ook wilde de minister rekening houden met de gevoelens van de nabestaanden.

Maar de rechter bepaalde in verschillende juridische procedures dat de minister niets in de weg stond om wél gratie te verlenen. En dus gaf minister Dekker zich deze week gewonnen. "Ik heb me bij de beslissing van de rechter neer te leggen", zei hij vandaag tegen de NOS.

Weg bij de politiek

Dekker wil nu "nog een keer goed kijken" wie er in de toekomst over het verlenen van gratie zou moeten gaan. Volgens de wet is het laatste woord nu aan de minister. "Maar mijn argumenten zijn iedere keer door de rechter weerlegd", constateert Dekker. "Dan kun je je afvragen of het een juiste wetsbepaling is."

Dat is het niet, vindt Wiene van Hattum, voorzitter van Forum Levenslang, een stichting voor deskundigen die zich bezighouden met levenslange gevangenisstraf. "Het instrument moet bij de politiek weggehaald worden, dat bepleiten we al tien jaar."

In principe is levenslang in Nederland ook echt levenslang. Veroordeelden kunnen gratie aanvragen, maar krijgen dat zelden. Wel is na 25 jaar een herbeoordeling van de straf verplicht.

Hoe dit proces gaat zie je hieronder:

Van Hattum vindt dat de rechter over herbeoordelingen, resocialisatie en gratieverzoeken zou moeten gaan en niet de minister. Nu blokkeert hij ook stelselmatig verzoeken om te re-integreren, zegt ze. "Hij wijst verzoeken van levenslang gestraften alleen toe als hij echt niet anders kan. En niet omdat het rechtvaardig is om iemand perspectief te bieden."

Nu het iemand met levenslang voor het eerst sinds jaren gelukt is om gratie te krijgen, gloort er hoop voor andere veroordeelden. "Er is een stip aan de horizon", zegt advocaat Daniëlle Troost, die een levenslang gestrafte bijstaat die resocialiseert en uiteindelijk hoopt op gratie.

Loi C.

Ook Wiene van Hattum denkt dat andere levenslang gestraften nu iets meer kans maken op vrijlating. Ze wijst op de zaak van Loi C. die in de jaren tachtig werd veroordeeld tot levenslang voor de viervoudige moord op een Chinees gezin in Rotterdam.

Zes gratieverzoeken deed hij, allemaal zijn ze tot nu toe afgewezen. De zevende is net weer ingediend. "De meest recente uitspraak in de zaak van Cevdet Y. laat zien dat als er een positief advies ligt over gratie, er weinig ruimte is voor de minister om daarvan af te wijken."

Maar uiteindelijk staat iedere zaak op zichzelf. Terwijl Loi C. nog altijd achter de tralies zit, verbleef Cevdet Y. al jaren niet meer in de gevangenis. Mede omdat hij ten tijde van de schietpartij in een psychose zou hebben verkeerd, verhuisde hij eind jaren negentig naar een tbs-kliniek.

Sinds 2016 woonde hij al buiten de poort. "Hij leidde vanaf dat moment al een min of meer genormaliseerd leven", vertelt zijn advocaat Romke Wybenga. "Maar hij moest zich om de drie maanden melden bij de kliniek en mocht het land niet uit."

Getouwtrek

Volgens de advocaat heeft het jarenlange juridische getouwtrek in zijn zaak wel voor meer duidelijkheid gezorgd. "Met name een uitspraak van de Hoge Raad in november vorig jaar maakte het voor iedereen duidelijker hoe er met gratieverzoeken moet worden omgegaan", legt hij uit.

De Hoge Raad oordeelde dat het advies van de rechter een zeer groot gewicht toekomt. "Daardoor zou het voor advocaten van andere levenslang gestraften eenvoudiger kunnen zijn om ditzelfde traject in te gaan", zegt Wybenga.

Nadat Dekker schoorvoetend akkoord ging met gratie, werd het diezelfde dag nog officieel verleend door de koning. Bij Cevdet Y. viel daarmee een last van zijn schouders, vertelt zijn advocaat. Nu het toezicht vanuit de kliniek per direct is komen te vervallen overweegt Y. om met zijn gezin naar Turkije te verhuizen.