Onderzoekers in Wuhan: begin van 'wetenschappelijke speurtocht' naar ontstaan corona

• Heleen D'Haens

  redacteur Buitenland

Maandenlang heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) onderhandeld met de Chinese regering, vorige week werd het vertrek op het laatste moment uitgesteld. Nu is het toch zover: experts uit verschillende landen zijn in China aangekomen om onderzoek te doen naar het ontstaan van de coronapandemie.

Overigens geldt dat nog niet voor alle vijftien wetenschappers uit het team. Twee van hen zijn voorlopig gestrand op het vliegveld van Singapore vanwege een positieve test op antistoffen.

Wie wel al in China is, is de Nederlandse viroloog Marion Koopmans. Zij gaat met haar collega's onderzoeken hoe het virus van dier op mens is overgesprongen en waar en wanneer dat gebeurde. Een wetenschappelijke monsterklus, vol met politieke gevoeligheden.

Van dieren naar mensen

De meest waarschijnlijke optie is dat het virus zijn oorsprong vond in vleermuizen, zei Koopmans voor vertrek tegen de NOS. "Maar het proces daarvoor, hoelang dat heeft gespeeld en via welke route het virus bij de mens terechtkwam, daar hopen we meer zicht op te krijgen. Onze opdracht is om een diepe reconstructie te maken van dat begin."

Chinezen op het vliegveld reageerden positief op de komst van het onderzoeksteam:

Het virus werd voor het eerst bij mensen vastgesteld in de miljoenenstad Wuhan, eind 2019. Dat is waar de experts - na twee weken verplichte quarantaine - hun onderzoek beginnen.

Een van de plekken die ze gaan bezoeken is de wildedierenmarkt waar een eerste grote groep mensen besmet raakte. Het zou kunnen dat een van die mensen patient zero was: de eerste mens die het virus opliep. Onderzoek op monsters van dieren die op de markt verkocht worden, moet uitwijzen of bepaalde diersoorten het virus in zich dragen en mogelijk op de mens hebben overgedragen.

Een andere mogelijkheid is dat de markt het eerste super spreading event was van een virus dat eerder al was ontstaan. Om uit te zoeken hoe dat zit, gaan de wetenschappers onder meer bloedmonsters analyseren die dateren uit de maanden voor de officiële uitbraak eind 2019. Als ze daarin antistoffen aantreffen, weten ze dat het virus al langer in de regio de ronde deed.

De uiteindelijke bedoeling is om te reconstrueren welk pad het coronavirus heeft afgelegd voordat het van een dier op een mens overging. Informatie die de wetenschappers vergaren in Wuhan kan daarbij leiden naar andere regio's in China, of zelfs naar het buitenland.

Politieke gevoeligheden

Voor dat onderzoek is wel de medewerking nodig van de Chinese autoriteiten. In welke mate die de WHO-wetenschappers vrijuit hun werk zullen laten doen, is nog af te wachten. De Chinese overheid ziet de vraag naar de oorsprong van het coronavirus deels als schuldvraag, en schuift die schuld liever af.

Zo is bekend dat Chinese autoriteiten aan het begin van de epidemie informatie achterhielden en dat journalisten en artsen die uit de school klapten daarvoor werden gestraft. Recenter suggereerden staatsmedia in China dat het virus niet in hun land ontstond, maar al eerder in Europa circuleerde. Experts bij de WHO noemen die bewering "hoogst speculatief".

Toch hebben de WHO-wetenschappers besloten samen te werken met hun collega's in China. Over de opzet van het onderzoek wordt al maanden vergaderd en een deel van het voorwerk - zoals het afnemen van monsters - gebeurt door Chinese wetenschappers.

Sommige westerse regeringen, de Amerikaanse voorop, zijn sceptisch over wat dat betekent voor de onderzoeksresultaten. Maar viroloog Koopmans gaat ervan uit dat Chinese wetenschappers vrijelijk informatie zullen kunnen delen. "De missie is aan beide kanten voorbereid. China heeft toestemming gegeven om het op deze manier te doen. Ze weten precies van de plannen, dus we gaan het zien."

Verwachtingen temperen

Naar verwachting blijft het WHO-team vier tot vijf weken in China. Dat is genoeg voor de eerste vaststellingen, maar vermoedelijk niet voor sluitende antwoorden op de onderzoeksvragen van de wetenschappers. Het achterhalen van de oorsprong van een virus kan jaren duren. Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat het helemaal niet lukt.

Maar zulke vooruitzichten zijn de wetenschappers wel gewend: echt snel gaat het in hun vakgebied bijna nooit. Grondigheid staat voorop. "Een wetenschappelijke speurtocht", zo beschreef Marion Koopmans de missie van het WHO-team in een interview met de Chinese nieuwszender CGTN. Niet met de bedoeling om te beschuldigen, benadrukte ze. "Maar om te begrijpen en te leren voor de toekomst."